عالیه ثابت رفتار - مدیر کل دفترمحیط زیست وکیفیت منابع آب شرکت سهامی مدیریت منابع آب ایران
جواد حسن نژاد - کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست

بطور کلی از اولویت ها و ابزارهای اصلی در برنامه ریزی و مدیریت حفاظت و بهره برداری بهینه از منـابع آب حوضههای آبریز، تعیین آسیب پذیری و حساسیت کمی و کیفی منابع آب می باشد . در واقع انجام این مهم خطوط قرمز و بحرانی را در سطوح کلان مدیریتی جهت سیاستگذاران و متولیان امور آب کشور نمایان میسازد . در این تحقیق جهت بررسی تعیین میزان آسیب پذیری و حساسیت منابع آب حوضه های آبریز، شاخص - های مختلف آسیب پذیری منابع آب و بویژه زنجیره بررسی میزان آسیب پذیری حوضه هـای آبریـز نـسبت بـه کمبود آب (Braver, 1997) از قبیل تأمین و تخصیص آب به مصارف، حفاظت منابع آب و خطر آلـودگی آن، منابع آب در دسترس، اطلاعات و داده های کمی و کیفی منابع آب، میـزان آگـاهی مـصرف کننـدگان، میـزان نوسان تأمین آب و ... مورد بررسی قرار گرفت . نکته مهم و حائز اهمیت در زمینه شاخصهای مـورد اشـاره ایـن است که اولاً اطلاعات و داده های مناسبی در خصوص معیارها و شاخص ها در سطح حوضه های آبریـز موجـود باشد و ثانیاً اینکه معیارها قابل اندازه گیری و ارزش گذاری نیز باشند . با عنایت به مراتب فوق الذکر و با توجه بـه بررسی های بعمل آمده، در گام ن خـست، پـنج شـاخص شـامل " سـرانه آب در دسـترس " ، " میـزان مـصارف " ، " پتانسیل تهدید آلودگی منابع آب " ، " پتانسیل کمی و کیفی منابع آب " و " ارزش حیـاتی منـابع آب " حوضـه - های آبریز جهت تعیین حساسیت و آسیب پذیری منابع آب حوضه های آبریز درجه 2 کشور انتخاب و در مراحل بعدی وضعیت مناب ع آب حوضه های آبریز درجه 2 کشور بر اسـاس اطلاعـات طـرح جـامع آب کـشور تفـسیر و ارزیابی و ارزش هر شاخص و طبقه بندی آن به روش کارشناسی (Adhoc) و بر اساس نتایج پرسشنامه ای و اخـذ نقطه نظرات متخصصین آب و محیط زیست تعیین گردید . همچنین با توجه به نقش و ارتباط مستقیم و غیر مستقیم شاخصهای یاد شده با یکدیگر، ارزش وزنی حساسیت منابع آب حوضه هـای آبریـز کـشور مـشخص و سـپس از طریق روشهای آماری، حساسیت و آسیب پذیری منابع آب حوضه های آبریـز در چهـار طبقـه بـسیار حـساس، حساسیت بالا، حساسیت متوسط و حساسیت کم تقسیم بندی شد . نتایج این تحقی ق نشان می دهد که منابع آب حوضه آبریز دریاچـه نمـک بلحـاظ حـساسیت در وضـعیت بحرانی قرار داشته و تدوین برنامه جامع مدیریت، حفاظت و بهره برداری از منابع آب این حوضه آبریز بایـستی در اولویت های اصلی برنامه های مدیریت منابع آب کشور قرار گیرد . همچنین حوضـه هـای آبریـز قـر دریاچه ارومیه، گاو خونی، سیاه کوه، لاهیجان وحله در مرحله ورود به بحران قرار دارند و لذا انجـام اقـدامات پیشگیرانه با توجه به روند توسعه فعالیتهای انسانی در حوضه های آبریز فوقالذکر امری اجتناب ناپذیر است .

حساسیت وآسیب پذیری منابع آب، حوضههای آبریزدرجه 2 ، راهبردی، حفاظت و بهرهبرداری منابع آب