سیدجلال جبلی - استادیار و مدیر گروه آبیاری و محیط زیست مجتمع آموزش عالی ابوریحان - دانش

دانشمندان علوم زیست محیطی نحوه ایجاد آلودگی در منابع آب و خاک را به دو دسته تقسیم بندی نموده اند. نخست آلودگیهای متمرکز (point source Pollution) و دوم آلودگیهای غیر متمرکز مصرف بی رویه کودها و سموم نباتی عمده ترین عامل بروز آلودگیهای غیر متمرکز بحساب می آیند. البته باید متذکر شد مصرف بی رویه کودها و سموم یگانه عامل بروز آلودگیهای زیست محیطی نبوده، بلکه بعضی از فعالیتهای کشاورزی نیز در ایجاد وتشدید الودگیها نقش داشته اند. در داخل اراضی کشاورزی با مدیریت بعضی از فعالیتهای کشاورزی می توان از ایجاد آلودگیها پیشگیری نمود (preventing Measures at the Farm Scale) در انتهای مزارع نیز با اجرای راهکارهای عملی می توان آلودگی پسابهای قبل از تخلیه به آبهای مجاور را کاهش داد. بعضی از راهکارهای موثر در کاهش آلودگی در انتهاب مزارع متشکل از آبیاری زیر زمینی، زهکشی کنترل شده استخرهای طبیعی (Natural Ponds) ، استخرهای مصنوعی (Artifical Ponds) ، باتلاقها (Wetlands)، نوارهای حائل (Buffer Strips) ، کانالهای علفدار (Vegetated Channels) ، فیلتر خاک و چمن می باشد. برای کاهش آلودگی های ناشی از پساب مزارع راهکارهای گوناگونی وجود دارد که در این مقاله تنها برخی از آنها مورد بررسی قرار گرفته است. البته باید متذکر شد کاهش آلودگی پساب مزارع تنها به راهکارهای مندرج در این مقاله منحصر نمی گردد، بلکه می بایست با اشاعه تحقیقات در دانشگاه ها و مراکز پژوهشی راههای جدید منطبق با شرایط محیطی و اقلیمی ایران مطالعه و تعیین گردد. یادآوری می شود راهکارهای مورد اشاره در این مقاله که بر اساس تحقیقات و تجارب سایر کشورها ارائه شده می تواند بعنوان راهنما مورد توجه محققین و طراحان و کشاورزان قرار گرفته تا در وهله اول مبنای بروز نوع آوریهای جدید قرار گرفته و ثانیاً در صورت لزوم پس از انجام تحقیقات و تطبیق با شرایط محیطی ایران در طرح های آبیاری و زهکشی مورد استفاده قرار گیرد.