علی رضا واعظی - استاد گروه علوم خاک دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان
اولدوز بخشی راد - دانشجوی دکتری علوم خاک دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان و کارسناس آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی آذربایجان شرقی
یاسین صالحی - دانشجوی دکتری علوم خاک دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان

بررسی عوامل موثر در کاهش پایداری حوزه ابخیز که منجر به تخریب و فرسایش خاک می شود یکی از اولویت های اصلی کشاورزی پایدار است. یکی از مهم ترین عوامل تخریب خاک، هدر رفت آب و عدم توانایی مهار جریان های سطحی آب در حوزه های آبخیز است. ضریب رواناب که توانایی تولید رواناب در حوزه ابخیز را در رگبارهای مختلف نشان می دهد، تابع عواملی مانند ویژگی های بارندگی، خاک وخصوصیات حوزه ابخیز است. با بررسی تغییرات ضریب رواناب در یک حوزه ابخیز طی سال های متوالی می توان نقش عوامل طبیعی یا انسانی را دراین تغییرات واکاوی کرد. مطالعه حاضر به منظور بررسی تغییرات ضریب رواناب طی 40 سال در حوزه آبخیز قلعه چای واقع در جنوب غربی استان آذربایجان شرقی ویافتن عوامل موثر بر تغییرات آن انجام گرفت. نتایج نشان داد همبستگی معنی داری بین رواناب، مقدار بارندگی و نوع بارندگی وجود دارد. بررسی تغییرات ضریب رواناب درسال های مطالعه نشان داد بیشترین ضریب رواناب مربوط به ماه های فروردین 0/91 و اردیبهشت 0/87 است. در طی 40 سال کاربری مسکونی وتاسیساتی حدودی یک درصد افزایش یافته است، کاربری حوزه عمدلتا مرتع بود که در نهایت طی 40 سال 25 درصد تغییر کاربری اراضی از مرتع زراعت مشاهده شد، شخم نامناسب اراضی و چرای بی رویه دام در ساله ای گذشته مهم ترین عوامل تخریب خاک، کاهش نفوذپذیری ودر نتیجه افزایش رواناب است. اقدامات حفاظتی بیولوژیکی و مکانیکی انجام گرفته در سال های اخیر باعث کاهش ضریب رواناب در منطقه شده است.

رواناب، ضریب رواناب، حفاظت خاک، بارندگی