سید محسن موسوی - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران، ایران.
اکرم حسین زاده - دانشجوی دکتری علوم قرآن وحدیث دانشگاه مازندران، بابلسر، مازندران، ایران.

جامع نگاری جریانی کهن در فرهنگ اسلامی، و کوشش برای بازشناسی جوامع حدیثی از حوزه های جدید مطالعه در حوزه تاریخ و علوم حدیث است. تعاریف در معرفی جوامع حدیثی متفاوت است؛ به گونه ای که هیچ یک از آنها جامع و مانع نیست. کتاب ها و مقاله های انگشت شماردرباره جوامع حدیثی تنها به معرفی جوامع مهم حدیثی شیعه و اهل سنت می پردازند و به نظر می رسد که در آن ها تعریف پذیرفتنی یا حتی تصویر واضحی از مفهوم جامع نگاری حاصل نشده است. در این مطالعه با مرور سیر تاریخی نگارش های جامع حدیثی نزد شیعیان و اهل سنت و تعریف های ارائه شده در معرفی خصوصیات جوامع حدیثی، ضمن بیان دیدگاه ها درباره جوامع حدیثی و نقد کتاب هایی که در معرفی آن ها تالیف شده است، جامع ترین تعریف از جامع نگاری را بازخواهیم شناخت. چنان که خواهیم دید، تعریف بهینه ناظر به جامعیت در اکثر موضوعات دینی است که قابل انطباق بر برخی کتاب های جامع شیعه نیست؛ گرچه در میان شیعیان از زمان پیدایی حدیث تا کنون، جامع نگاران بزرگی ظهور کرده اند.

جامع نگاری, جامعیت موضوعی, جامع ابواب فقهی, متون حدیث