مریم جعفرخانی کرمانی
علی اکبر حبشی
آزاده ایران نژاد
زهراالسادات حسینی
علی وطن پور ازغندی

گیاه "به" یکی از مهمترین محصولات مناطق معتدل می باشد که برنامه های اصلاحی آن در جهت ایجاد ارقام مقاوم به بیماری از اهمیت ویژه در کشور برخوردار است. از آنجا که روش های سنتی به نژادی گیاهان پروسه های طولانی است و به زمان زیادی نیاز دارد، به کارگیری روش های مدرن بیوتکنولوژی برای کوتاه نمودن دوره اصلاحی بسیار ارزشمند میباشد. هدف تحقیق حاضر بررسی روش های باززایی در گیاه "به" بود. ریز نمونه های برگ کامل، بالای برگ، پایین برگ و دمبرگ از برگ هایی دوم و سوم گیاهچه های رشد یافته در شرایط درون شیشه پس از استقرار ریزنمونه ها و بهینه سازی محیط پرآوری استفاده شدند. تاثیر غلظت های متفاوت (صفر، 5/،2 ،5 ،‮‭10‬ ،‮‭40 20‬ میکرومولار) تیدیازورون ‭(TDZ) ‬و (صفر، 1و 2 میکرومولار) نفتالن استیک اسید ‭(NAA) ‬در محیط کشت ‭Nitsch and Nitsch-‬‮‭1969‬ ‭))NN ‬و ( ‮‭1962‬‭MS(Murashing and Skoog- ‬همراه با 3 و 4 درصد ساکارز و تیمار تاریکی بررسی گردید. پس از 4 هفته میزان کالوس تولید شده و میزان باززایی به ازای هر ریز نمونه گزارش شد. نتایج نشان داد که محیط کشت بهینه در مرحله پرآوری محیط حاوی 3 میکرومولارر‮‭5/0 , BAP ‬میکرومولار ‮‭5/0‬ ، ‭IBA ‬میلیصگرم در لیتر ‭GA‬3 و ‮‭100‬ میلی گرم در لیتر فلوروگلوسینول بود. در تدوین پروتکل باززایی نتایج حاکی از آن بود که غلظت های متفاوت ساکارز بر میزان باززایی تفاوت معنی داری نداشت اما اثر نوع محیط کشت، نوع ریز نمونه و ترکیب سیتوکینین و اکسین بر میزان باززایی تاثیر معنی دار داشت. بالاترین میزان شاخه نابجا در محیط کشت ‭MS ‬با ‮‭30‬ گرم ساکارز در غلظت تنظیم کننده های یک میکرومولار ‭NAA ‬و 5 میکرومولار ‭TDZ ‬مشاهده شد. همچنین در مقایسه 2 محیط کشت پایه، محیط ‭MS ‬بطور معنی داری میانگین تعداد شاخه نابجای بیشتری تولید کرد. روند تولید شاخه نابجا در محیط کشت‭NN ‬با افزایش غلظت ‭TDZ ‬افزایش یافت در حالی که در محیط کشت ‭MS ‬بیشترین میزان باززایی در 5 میکرومولار‭TDZ ‬مشاهده شد. مقایسه 4 نوع ریز نمونه متفاوت نشان داد بیشترین میزان باززایی در ریز نمونه برگ کامل وپس از آن در ریز نمونه پایین بر گ حاصل شد که میصتواند به علت تفاوت در سطح تنظیم کننده های درونی گیاه باشد. مقایسه میزان باززایی در ریز نمونه های دارای تیمار تاریکی و فاقد آن نشان داد تاریکی به طور معنی دار در القا باززایی در گیاه "به" موثر است. تحقیق حاضر پروتکل ریزازدیادی و باززایی در گیاه "به" را ارایه نمود تا در برنامه های به نژادی آتی و با هدف انتقال ژن مقاومت به بیماری ها مورد استفاده قرار گیرد. گیاهچه های باززا شده در فیتوترون پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی ایران موجود هستند. واژگان کلیدی: کشت بافت، گیاه "به"، باززایی، برگ