علی سلیمانی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم
محمد رضا موحدی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم

این مقاله به بررسی دفتر پنجمِ «شرح جامع مثنوی معنوی» اختصاص دارد. طبیعتاً نقد و بررسی تمام 4238 بیت این دفتر، بیش از ظرفیت یک مقاله است. از این‌رو در این پژوهش با دسته‌‌‌بندی دلایل اصلی دریافت‌‌‌های موجود در این اثر و آوردن یک یا چند نمونۀ مرتبط با آن، تلاش می‌کنیم تا تصویری مختصر از کاستی‌‌‌های این شرح به تصویر بکشیم. نویسنده در این بررسی، به دو عامل مهم یعنی در نظر گرفتن «بافت موقعیتی ابیات» و «استفاده از نشانه‌‌‌های درون متنی خودِ مثنوی» تکیه کرده‌است. از رهرو همین نقد و بررسی دریافتیم که علی‌‌‌رغم تلاش بسیار زیاد جامعِ محترم، این اثر دارای کاستی‌‌‌های چشمگیری چون: «ارتباط نداشتن معنای بیت با محور عمودیِ ابیات»، «رد کردن توضیحات صحیحِ دیگر شارحین»، «بی‌‌‌ربط بودن توضیحات داخل قلاب با منظور اصلی بیت»، «بی‌‌‌توجهی به ارتباط و نخ نازک میان دو مصراع»، «خوانش نادرست بیت» و... است و وجود همین موارد باعث شده تا معنای ارائه شدۀ برخی از ابیات، با معانی احتمالی دیگر در مثنوی معنوی همخوان نباشد و همچنان جای خالی شرح مناسبی از مثنوی احساس شود.

مثنوی, دفتر پنجم, مولوی, بافت موقعیت, شرح جامع