مرتضیهادی جابریمقدم - دانشکده شهرسازی
فاطمه فرجامطلب - دانشکده شهرسازی

سال‌هاست که بافت‌های تاریخی در شهرهای معاصر از دیدگاه‌های متفاوت، مورد توجه شهرسازان در سطوح و جایگاه‌های مختلف قرار گرفته و بر این اساس موضوع انواع مداخلات بوده‌اند. با وجود این، هنوز هم انتقادات بسیاری در خصوص این مداخلات مطرح بوده و بغرنجی‌های بافت‌های تاریخی نیز کماکان برجا و برپا هستند. دوگانۀ نظر و عمل در این حوزه فاصله‌ای بسیار دارند و تشدید و تمدید این فاصله یکی از معضلات جدی قابل تأمل است. اغلب انتقادات مطرح از جایگاه نظریه‌پردازی نسبت به عمل شهرسازانه در بافت تاریخی صورت می‌گیرد. در عین حال، مداخله‌کنندگان نیز معتقدند در پس اعمال ایشان نظریه‌های مختلفی قرار داشته و هدایتگر ایشان است. به نظر می‌رسد تمامی این تلاش‌ها چه در عرصۀ عمل و نیز عرصۀ نظر در جهت تحقق مکانی مطلوب و آرمانی که در قالب تصور و تصاویر شهرسازانۀ نظریه‌پردازان، حرفه‌ای‌ها و یا مدیران صورت گرفته و می‌گیرد. در این مقاله، ضمن پرداختن به ماهیت دوگانۀ نظر و عمل در این باره با تکیه بر خوانشی پراگماتیستی سعی می‌شود تا نحوه‌ای از مداخله در این بافت‌های شهری معرفی و در یکی از مکان‌های تاریخی در شهر همدان آزموده گردد. در این شیوه، ضمن معرفی جستاری مفهومی و بازآرایی تلقی پراگماتیستی از یوتوپیا بستر مناسب برای ارائۀ سناریوهای متفاوت و در نتیجه، برنامه‌ها و طرح‌های متعدد به‌منظور مواجهه با عدم قطعیت و پیچیدگی موجود در بافت‌های تاریخی فراهم می‌آید. این تلاش فقط با لحاظ زمینه و فراهم کردن بستر لازم برای طرح دیدگاه‌های مختلف فراهم می‌شود. نتایج این مطالعه در بخشی از بافت تاریخی شهر همدان نشان می‌دهد که رویکرد پراگماتیسم می‌تواند گشودگی مناسبی در نحوۀ مداخله در بافت‌های تاریخی شهر معاصر ایرانی فراهم کند. به‌علاوه می‌توان با اتخاذ رویکردی پراگماتیک که در آن آموزش و فرهنگ‌سازی اصل قرار می‌گیرد، امکان رسیدن به مداخلاتی هدفمند برای مکان‌سازی متناسب با نیازهای جامعه را فراهم کرد.

historical texture, placemaking, utopia, pragmatism, context, بافت تاریخی, مکان‌سازی۱, یوتوپیا, پراگماتیسم, زمینه