مهتاب صالحی - دانشگاه نهاوند
رمضان کلوندی - استادیار مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان

پولک (Stachys inflata Benth.) گیاه دارویی متعلق به تیره نعناعیان، در طب سنتی و بومی کاربرد گسترده‌ای دارد. این پژوهش، به‌منظور بررسی میزان تغییرات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی هفت جمعیت گیاه پولک در مناطق مختلف استان همدان به اجرا درآمد. جمعیت­ها از مناطق قاضی‌خان، آورزمان، اکباتان، اسدآباد، ازناوله، کوهانی و گاماسیاب جمع‌آوری گردید. صفات مورفولوژیکی شامل ارتفاع بوته، طول و عرض برگ، طول و عرض براکته و گلچه، طول گل‌آذین و طول میانگره، وزن تر و خشک شاخه گلدار، وزن تر و خشک برگ و گل و قطر ساقه و تعدادی از صفات فیتوشیمیایی شامل درصد اسانس و محتوای فنل و فلاونوئید مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد بیش‌ترین میزان اسانس مربوط به جمعیت‌های آورزمان، ازناوله و کوهانی (2/0 درصد حجمی ـوزنی) و کم‌ترین میزان اسانس مربوط به جمعیت اسدآباد (11/0 درصد حجمی ـ وزنی) بود. اگرچه 22 ترکیب در اسانس شناسایی شد، اما تنوع زیادی در اجزای تشکیل‌دهنده اسانس در جمعیت‌های مورد مطالعه وجود داشت. جمعیت منطقه آورزمان، بیش‌ترین میزان فنل کل (9/141 میلی‌گرم گالیک اسید در گرم عصاره) و فلاونوئید (4/109 میلی‌گرم روتین در گرم عصاره) را داشت. براساس نتایج تجزیه کلاستر، هفت جمعیت مورد مطالعه در دو گروه جداگانه قرار گرفتند. در این مطالعه، بیشترین اسانس از جمعیت­هایی به دست آمد که از مناطقِ دارای کمترین ارتفاع از سطح دریا (آورزمان، کوهانی و ازناوله) جمع­آوری شده بودند. خاک این مناطق دارای فسفر بیشتری بود، بنابراین براساس نتایج حاصله، عوامل محیطی نیز همانند عوامل ژنتیکی در ایجاد تنوع در خصوصیات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی این گیاه مؤثر بوده­اند.

اسانس, فسفر, فلاونوئید, فنل کل