محسن جواهری طهرانی - ۱. Dept. of Water Eng., Faculty of Civil Eng., Semnan Univ., Semnan, Iran.
سید فرهاد موسوی - ۱. Dept. of Water Eng., Faculty of Civil Eng., Semnan Univ., Semnan, Iran.
خسرو حسینی - ۱. Dept. of Water Eng., Faculty of Civil Eng., Semnan Univ., Semnan, Iran.

مطالعات ریختشناسی دارای اهمیت ویژهای در ساماندهی رودخانه و تعیین حریم و بستر رودخانه میباشد. سدها ازجمله سازههایی هستند که بیشترین تاثیر را بر مورفولوژی رودخانه دارند. مطالعات تغییرات رودخانهها معمولا زمانبر بوده و در بازههای زمانی بلند مدت میسر میباشد. برای تشخیص این تغییرات، استفاده از تصاویر ماهوارهای تهیهشده در بازههای زمانی مختلف و روشهای کارتوگرافی سودمند خواهد بود. در این پژوهش، تغییرات مورفولوژیک رودخانه زایندهرود در پایین دست سد زایندهرود، بین دو ایستگاه هیدرومتری سد تنظیمی و پل زمانخان، براساس ۷ سری تصاویر ماهواره Landsat از سال (۱۳۵۹ تا ۱۳۹۳) به کمک نرمافزار۴.۸ ENVI مورد بررسی قرار گرفته است. براساس نتایج، روش افزایش کنتراست بهصورت بسط خطی اشباعشده به همراه فیلترگذاری با فیلتر بارزسازی لبه بهعنوان روشی مناسب در تعیین مرز بین آب و زمین تشخیص داده شد. در مرحله بعد، مسیر رودخانه در محیط نرمافزار ArcGIS ۱۰.۲ واردشده و پارامترهای هندسی رودخانه مانند طولموج، ضریب خمیدگی، زاویه مرکزی و شعاع قوسها تعیین گردید. همچنین، تجزیهوتحلیلهای آماری روی پارامترهای هندسی، در نرمافزار SPSS انجام شد. نتایج نشان میدهد که از سال ۱۳۵۹ تاکنون ضریب خمیدگی از ۱۴/۲ به ۳۸/۲ افزایشیافته و شعاع قوسهای رودخانه و طولموج پیچشها بهترتیب ۵ و ۴/۱۱ درصد کاهش پیداکرده است. بهطورکلی رودخانه در هر دوره، از انحنای قوسهای خود کاسته و پیچها بهسمت پایین دست جابهجا شدهاند. از مهمترین عوامل این پدیده میتوان به تصرفات صورت گرفته در حاشیه و حریم رودخانه در مارکده و چم کاکا اشاره کرد که روند طبیعی رودخانه را بر هم زده است. در مناطق چم جنگل، چم خلیفه و چم عالی، بهدلیل افزایش شیب و عدم پوشش گیاهی مناسب، فرسایش دیوارهها به حداکثر میرسد. درنهایت، اگرچه دبی سیلابی رودخانه توسط سد زایندهرود مهارشده، اما هنوز رودخانه در قسمتهای پیچان رودی قابلیت فرسایش دارد.

Erosion and sedimentation, Meandering River, Morphologic changes, Satellite images., پیچان رود, تغییرات مورفولوژیک, تصاویر ماهوارهای, فرسایش و رسوب