محمد پسندیده - دانشجوی دکتری گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس
محمد جعفر ملکوتی - استاد گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس تهران
زهرا محمداسماعیل - محقق موسسه تحقیقات خاک و آب
کریم شهبازی - استادیار موسسه تحقیقات خاک و آب

مصرف کودهای فسفاتی در خاک­های آهکی با مشکلاتی روبرو است زیرا  فقط ۱۰ تا ۲۵ درصد از کودهای فسفاتی اضافه­شده به خاک، برای گیاه قابل­جذب بوده و بقیه آن (۷۵ تا۹۰ درصد) در خاک به صورت فسفات­کلسیم رسوب می­کند. تحقیقات نشان داده است که در مناطقی که به مدت طولانی کود فسفاتی مصرف شده است، در اثر تجمع فسفر یک­سری مشکلات محیط زیستی،از جمله کاهش کیفیت آب­های سطحی، پدید آمده است. به نظر می­رسد در برخی از مناطق ایران از جمله پارس­آباد مغان که قطب کشاورزی بوده و از آب­های سطحی به عنوان آب شرب ساکنین آن منطقه استفاده می­شود، بررسی وضعیت این عنصر در خاک به وسیله شاخص­های عملکرد محیط زیستی ضروری باشد. به همین منظور این آزمایش در سال زراعی ۱۳۹۵ انجام شد. ابتدا برای محدوده­های زراعی تحت کشت آبی، یک شبکه نمونه­برداری به فواصل ۳×۳ کیلومتر رسم گردید. به کمک دستگاه GPS از نقاط مورد نظر نمونه­برداری از خاک سطحی انجام شد. در تمام نمونه خاک­ها، بافت خاک، کربن آلی، اسیدیته، درصد آهک معادل، فسفرکل و فسفر قابل­جذب اندازه­گیری شد. در ۹۰ مزرعه مورد مطالعه، شاخص عملکرد محیط­زیستی فسفر با استفاده از فرمول و روش ارائه­شده توسط بال­استر و همکاران (۲۰۱۴) تخمین زده­شد. سپس با استفاده از نرم­افزارهایSPSS  و GS+ نیم­تغیرنمای تجربی برای متغیرهای فسفرکل، فسفر قابل­جذب و شاخص محیط زیستی، رسم و همبستگی مکانی آنها بررسی شد. نتایج بدست آمده نشان داد که دراین منطقه مقدار فسفرقابل­جذب خاک­ها از ۷ تا ۴۰ میلی­گرم بر کیلوگرم و فسفرکل خاک­ها از ۷۱۸ تا ۲۳۱۵ میلی­گرم بر کیلوگرم متغیر است. حداقل، حداکثر و میانگین شاخص محیط زیستی به ترتیب ۴۰، ۷۲ و ۵۵ بود و بیان­گر آنست که تقریبا تمام مزارع  این منطقه در ریسک­پذیری متوسطی قرار دارد. در خاک­هایی با فسفرکل کمتر از ۱۲۰۰ میلی­گرم برکیلوگرم، با افزایش فسفر خاک، شاخص عملکرد محیط زیستی فسفر تدریجا افزایش پیدا کرده و بعد از آن، روند افزایش شدیدتر می­شود. 

شاخص عملکرد محیط زیستی, انباشتگی فسفر, همبستگی مکانی