محمدمهدی ولی زاده - دانشجوی کارشناسی ارشد، اخلاق اسلامی، دانشگاه معارف اسلامی، قم و دانش پژوه سطح چهار حوزه علمیه قم
محمدعلی وطن دوست - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

یکی از مباحث پرچالش در تربیت عرفانی، مسئله نیاز سالک به استاد و بایستگی آن در سلوک عرفانی است؛ ولی بزرگان عرفان به دلایلی از ارائه بحث علمی و برهانی در این زمینه پرهیز کرده اند؛ ازاین رو با وجود اهمیت بسیار مسئله، کارکردهایی که استاد می تواند در تربیت سالک داشته باشد، تبیین و تحلیل کافی نشده است. در میان عارفان مسلمان، جلال الدین محمد مولوی با پذیرش اصل استادمحوری در سلوک، به تبیین دقیق عرفانی ابعاد این مسئله پرداخته است. در این پژوهش تلاش شده است تا بیش از شصت بیت ناظر به مسئله یادشده از دفترهای مختلف مثنوی استخراج شود؛ سپس با شیوه توصیفی تحلیلی و با روش تحلیل محتوای ابیات، دیدگاه مولوی درباره بایستگی استاد در سیروسلوک عرفانی در هریک از ابعاد شناختی و رفتاریبازخوانی و تحلیل می شود.براساس یافته های این پژوهش، چهار کارکرد استاد در بعد شناختی، یعنی شناخت راه و مقصد، شناخت آفات و موانع، شناخت حوادث کشف و شهودی و شناخت تفاوت شاکله سالکان و نیز پنج کارکرد در حوزه رفتاری، یعنی دستگیری و مراقبت برای ترقی به مقامات بالاتر، سرعت و سهولت بخشیدن به سیر، تاثیر ولایت باطنی استاد، رفع آفات، خطرات و موانع و دفع ضررهای محتمل ناشی از نبود استاد، شناخته و دسته بندی شد که این پژوهش نتیجه آنها را از نظر مولوی بدون راهنمایی، همراهی و دستگیری استاد خبره طریقت، ناممکن می داند.

استاد عرفان, ادبیات عرفانی, سیروسلوک, پیر طریق, مولوی, مثنوی