عبدالله میراحمدی - استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
مونا امانی پور - دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

المنار یکی از مهم ترین تفسیرهای اهل سنت با گرایش عقلی اجتماعی در سده معاصر به شمار می آید. ریشه تمایل های خردگرایانه صاحبان المنار را می توان در اندیشه های اصلاح گرایانه آنها جست وجو کرد. تاکید عبده و رشید رضا بر بازگشت به قرآن و بازخوانی سنت اسلامی متناسب با نیازهای روز جامعه، سبب توجه بیش از پیش آنها به عقل گرایی شده است؛ امری که افراط در آن به تاویل های دور از ذهن و تفسیر به رای انجامیده است. این پژوهش با بررسی و تحلیل محتوای تفسیر المنار در صدد است ضمن تبیین ماهیت تجربی عقل گرایی عبده و رشید رضا، ارکان خردگرایی تفسیر المنار را استخراج، و اشکال های وارد بر آن را بررسی کند. بر مبنای نتایج پژوهش، صاحبان تفسیر المنار به عقل تجربی گرایش دارند و به شدت با عقل فلسفی مخالف اند. هماهنگی میان قرآن و یافته های تجربی، همچنین نفی نقل گرایی در پی تقلیدگریزی از مهم ترین ارکان گرایش عقلی در تفسیر المنار است. از برجسته ترین اشکال های گرایش عقلی تفسیر المنار نیز می توان به تاویل های مادی و حس گرایانه و رویکرد سلفی گرایانه اشاره کرد. این آسیب ها که بیشتر پس از حیات عبده در المنار رخنه کرده، سبب دوگانگی رویکرد این تفسیر شده است.

عقل گرایی, عبده, رشید رضا, تفسیر المنار, ارکان عقل گرایی, اشکال های عقل گرایی