مرتضی متولی - دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تهران
مهدی عظیمی - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران

از بحث­های مهم معرفت­ شناسی بحث از ساختار توجیه است. در این مسئله رهیافت­ های گوناگونی وجود دارد که بی­کران­ گروی یکی از آنها است. این رهیافت از زمان ارسطو شناخته شده و همواره از طرف فیلسوفان مردود اعلام ­شده است. ابن­ سینا نیز به گونه ­ای متفاوت با ارسطو، با این رهیافت به مقابله بر­خاسته است. این اشکالات ابن سینا بر بی کران گروی، با رویکردی تحلیلی انتقادی تبیین و نقد شده است. ابن­سینا سه اشکال عمده بر این رهیافت وارد می ­کند: اول، بی­کران­ گروی مستلزم این است که معرفتی حاصل نشود؛ دوم، لازمه بی­کران­ گروی این است که بعض محصور مثل کل حاصر باشد که محال است؛ سوم، لازمه بی­کران­ گروی این است که بعضی از مبادی برهان غیرمعلوم باشد. اما استدلال های ابن ­سینا بر سه پیش­ فرض استوار است که خود محل نزاع­ اند: اول، توجیه از مفاهیم دارای مراتب نیست و متواطی است؛ دوم، استدلال منتقل­ کننده توجیه است، نه ایجادکننده آن؛ سوم، تسلسل استدلال های ما در صورتی به معرفت می انجامد که اجزای آن مترتب بر یکدیگر باشند، اجتماع در وجود داشته، و دارای فعلیت باشند. افزون بر این، استدلال دوم وی جدای از این پیش فرض­ها همچنان مخدوش است.

ساختار توجیه, بی کران گروی, تسلسل, مراتب توجیه, استدلال