ماندانا محسنی
سید محمد مهدی مرتضویان
حسینعلی رامشینی
بهروز فوقی

به منظور مطالعه اثر تنش خشکی و تعیین صفات موثر بر عملکرد دانه در شرایط آبیاری کامل و تنش رطوبتی انتهای فصل روی صفات مختلف گندم، ۸۲ ژنوتیپ گندم نان به صورت دو آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار طی سال زراعی ۹۰-۱۳۸۹ مورد مطالعه قرار گرفتند. اعمال تنش خشکی در مرحله ظهور سنبله به صورت کم­آبیاری صورت گرفت. مجموع ۲۲ صفت شامل عملکرد و اجزای عملکرد اندازه­گیری شدند. تجزیه واریانس اختلافات معنی­داری برای کلیه صفات در هر دو محیط نشان داده است. به جز تعداد برگ در ساقه اصلی و تعداد کل پنجه در واحد سطح، تنش رطوبتی باعث کاهش کلیه صفات مورد بررسی شد. بیشترین تنوع ژنتیکی در دو شرایط برای صفات طول ریشک، تعداد سنبله بارور و عملکرد دانه مشاهده شد. ضریب همبستگی ساده پیرسون، تجزیه رگرسیون مرحله­ای و تجزیه مسیر در هر دو محیط بر روی صفات اندازه­گیری شده صورت گرفت. در شرایط تنش میزان همبستگی بین عملکرد دانه با صفات عملکرد بیولوژیک، عملکرد کاه، شاخص برداشت، سنبله بارور در متر­مربع و تعداد کل پنجه در متر­مربع برابر یا بالاتر از ۵۰% به­دست آمد. در هر دو محیط بیشترین میزان همبستگی عملکرد با عملکرد بیولوژیک وجود داشت. نتایج به­دست آمده حاکی از اهمیت طول پدانکل در افزایش عملکرد در شرایط تنش رطوبتی می­باشد. براساس نتایج تجزیه رگرسیون در شرایط آبیاری نرمال ۶ متغیر و در شرایط تنش ۵ متغیر وارد مدل شدند که در مجموع بیش از ۸۰% تغییرات عملکرد را توضیح دادند. برای مشخص نمودن آثار مستقیم و غیرمستقیم و سهم هریک بر عملکرد نیز تجزیه ضرایب مسیر انجام شد که براین اساس در هر دو محیط بیشترین اثر مستقیم بر عملکرد را عملکرد بیولوژیک تشکیل می­داد. در نهایت صفات عملکرد بیولوژیک، وزن سنبله، تعداد سنبله بارور و وزن هزار دانه  مهم­ترین صفات شاخص برای انتخاب ارقام پر محصول گندم در هر دو شرایط معرفی می­شوند. همچنین با توجه به نقش موثر ارتفاع بوته در شرایط تنش، گزینش بوته­های طویل­تر علاوه بر تعداد سنبله­های بیشتر در افزایش عملکرد دانه از اهمیت به سزایی برخوردار خواهد بود.

Correlation, Limited irrigation, Path analysis, Stepwise regression, Yield component, اجزای عملکرد, تجزیه مسیر, رگرسیون مرحله ای, کم آبیاری, هم بستگی