اصغر محمدمردای - دانشگاه علم و صنعت ایران، استاد
فاطمه مهدیزاده سراج - دانشگاه علم و صنعت ایران، استادیار
سکینه تاج الدینی - دانشگاه علم و صنعت، دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت

معماری و شهرسازی شهرهای تاریخی- اسلامی ایران دارای ارزشها و مفاهیم فرهنگی، مذهبی،اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بوده است. کشف مفاهیم معماری و شهرسازی سنتی، حفظ این ارزشها وارج نهادن به اصول و عناصر شهرسازی علاوه بر اینکه به زیر ساخت ها ی شهری جدید کمک شایانیمیکند، باعث تقویت اصول و احکام دینی و تبلور آنها در جامعه اسلامی میشود.وقف را میتوان عمومیترین پدیده همکاری و مشارکت بشری دانست که از قدیمیترین دورههایتاریخی وجود داشته است. وقف پس از اسلام با الهام از دستورات الهی، ایجاد شده است و در تمامیابعاد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی جامعه رسوخ پیدا کرده است.از آنجا که بسیاری از اهداف رشد شهرسازی جدید و توسعه پایدار از طریق حفاظت میراث وبافتهای با ارزش شهری بدست میآیند، با حفظ و احیاء ارزشهای مذهبی، محیطی، فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی یک شهر به اصول پایداری نزدیک شده و آینده پایدار شهر تضمین می شود.نظارت بر وظایف و هزینه ها و همچنین مدیریت بر تهیه سرمایه حفاظت به اندازه مدیریت بر منابع زیستی اهمیت دارد، نظارت و منابع مالی در کنار هم می توانند حفاظت جامعی از میراث فرهنگی،بافتهای تاریخی و مناظر فرهنگی شهر داشته باشند. اما تامین نظارت همه جانبه منابع مالی جهتحفاظت شهری امری بسیار پیچیده می باشد. با توجه به اینکه حفاظت شهری پایدار تفکری جهانی وعملی بومی-منطقهای است، میتوان از روشهای پایدار ارزیابی و نظارتی حفاظت در هر منطقه بهرهگرفت و به بهترین شکل ممکن حفاظت هر منطقه و بهبود کیفیت آنها را تضمین کرد.این مقاله به بررسی مفهوم وقف و روش نظارت و ارزیابی پایدار آن در معماری و شهرسازیاسلامی پرداخته، و با مطرح نمودن ویژگی ها ی وقف، چنین روشهای ایرانی-اسلامی را بعنوان بهترینروشهای شهرسازی و حفاظت شهری در تمدن ایرانی -اسلامی معرفی می کند.

وقف، معماری و شهرسازی اسلامی- ایرانی، پایداری، حفاظت شهری، نظارت و ارزیابی