شیرزاد طایفی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی
محمد شیخ الاسلامی - دانشجوی دوره دکتری دانشگاه علامه طباطبائی

در نقد نشانه معناشناختی، وارونه نشانه شناسی ساخت گرا، نشانه ها فرصت نشانه پذیری می یابند و از نشانه های معمول، به نشانه های نو تبدیل می شوند. گرمس با ایجاد نظام های گفتمانی منسجم، زمینه ای فراهم ساخت که با کاربست آن، روایات را تحلیل کنیم و دریابیم که در وضعیت اولیه حکایت، معنا نقصانی دارد که وجود نظام های گفتمانی سبب می شود معنای ناقص، سیر تکاملی داشته باشد و در وضعیت ثانویه، به معنایی استعلایی در پایان داستان تبدیل شود. داستان شیخ صنعان، در آغاز با نقصان وضعیت مواجه است و شیخ به سبب خوابی که می بیند، کنشی می آفریند و در ادامه، برخی از نظام های گفتمانی، قابلیت بروز می یابند. در این مقاله، با بهره گیری از تحلیل و نقد محتوا کوشیده شده بیان شود که عطار بر آن است با استفاده از برنامه ای ازپیش تعیین شده، وضعیت نامساعد اولیه را به وضعیتی مساعد در پایان حکایت تبدیل سازد. در بررسی نظام های گفتمانی، نخستین نظام گفتمانی (هوشمند)، گفتمان غالب است؛ بدین معنا که راوی با بهره گیری از کنش های نظام مند، سیر تکاملی معنا را در پیش می گیرد. پس از گفتمان هوشمند، دو گونه تنشی عاطفی و مشیت الهی در خلال داستان ایجاد می شوند که به ترتیب در رتبه های دوم و سوم جای می گیرند.  

منطق الطیر, شیخ صنعان, نظام گفتمانی, نشانه معناشناختی, معنای ناقص, معنای استعلایی, گرمس