فروزنده عدالت کاشی - دانشجوی دکتری دانشگاه الزهرا ء
محبوبه مباشری - دانشیار وعضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا ء

ادبیات فارسی، نثر یا نظم، والاترین میراث فرهنگ اسلامی است. در طول قرن های متمادی چه بسیار ادیبانی که زیسته اند و حس، بینش درک و هنر خود را به یاری کلمات برای ما به یادگار گذاشته اند، که منعکس کننده خصایل و منش ملتی کهنسال است. عارفان شاعر که بر مذهب عشق بوده اند، برای بیان حالات روحی خود و آموزش سلوک به سالکان، از اصطلاحات خاص عرفانی، تمثیل ها و تشبیهات و مناظرات بهره می بردند. از آن میان می توان سخن گفتن از زبان حال شمع و پروانه، نام برد که از قرن هفتم به بعد در میان شعرا رواج پیدا کرد. بعد از عطار و تحت تاثیر او، سعدی در سبک عراقی، از زبان شمع و پروانه، در بوستان سخن گفته است، همچنین بیدل دهلوی، درقرن دوازدهم در سبک هندی، داستان کوتاهی درباره سوختن پروانه در عشق شمع در مثنوی بحر محیط آورده است. شیوه سرودن هر دو شاعر، مناظره یا گفتوگو، است، که جنبه دوستانه و عاشقانه دارد. این پژوهش بر آن است تا به شیوه توصیفی-تحلیلی مناظره "شمع و پروانه" را در بوستان سعدی و مثنوی بحر محیط از کلیات بیدل دهلوی، مقایسه کند. حاصل پژوهش نشان می دهد که، هر دو شاعر ضمن بیان تجربه عاطفی میان شمع و پروانه، هرمی را رسم کرده اند که سه وجه آ ن عاشق، معشوق و عشق، و راس آن خداوند قرار دارد. هر دو شاعر دو اصطلاح بقا/فنا و عشق را برای بیان مقاصد عرفانی خود در حکایت بکار گرفته اند. مفهوم فنا / بقا در مرگ شمع و پروانه تجلی یافته و عشق با مفهوم های سوختن، جدایی، صبر، مرگ، دنیاگریزی و انزوا آمده است.

بوستان، تحلیل تطبیقی، بیدل دهلوی، عشق