مریم حکیمیان - کارشناس ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، ایران
احمد پهلوانیان - دکتری تخصصی فلسفه و حکمت، استادیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، ایران
ابوالفضل داودی رکن آبادی - دکتری تخصصی نساجی، دانشیار، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، ایران

هندسه و ریاضیات، معرف اندازه و مقدار هستند و در ارتباط نزدیک با یکدیگرند و هنر نمایانگر نظمی است که بر پایه تناسبات هندسی بر جهان حاکم است. تناسبات و اشکال مدور و مربع، همواره مورد توجه هنرمند سنت گرای ایرانی است که هنرش را بر مبنای قواعد جهان هستی، عرضه نموده است و هنرمند نیز از این قاعده جدا ناپذیرند. هدف پژوهش، شناخت بعد معنایی تناسبات مدور و مربع است. همچنین چگونگی فرایند تبدیل مربع به دایره نیز در آثار هنری این ادوار مورد بررسی قرار میگیرد. با درک رابطه میان تناسبات هندسی مربع و دایره دوران هخامنشی و صفویه، نحوه صحیح کاربرد تناسبات هندسی در هنر مورد نظر است. پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است و در مواقع مورد نیاز از تطبیق استفاده شده است. نتایج گواهی می دهد ایرانیان از زمان باستان به رموز اشکال و تناسبات هندسی آگاهی داشته اند و در آثار هنری و حتی مراسم آیینی خود استفاده می کردند و و به این اهم در امور زندگیشان توجه داشتند. بررسی آثار برجای مانده بیانگر این است که، فرم های هندسی دایره و مربع، بعد زمینی و آسمانی انسان را تداعی می کنند و در هنر سنتی ایران متاثر از یکدیگر و رابطه متقابل دارند. در آثار هنرمند سنت گرا، برای رسیدن به الوهیت یا حریم امن الهی، مربع زمینی به دایره آسمانی بدل میگردد و در فرایند این تبدیل، هشت ضلعی به ظهور می رسد که خصوصیات هر دو را دارد.

تناسبات هندسی، دایره، مربع، هنر هخامنشیان، هنر صفویان.