تقی پور نامداریان - استاد پژوهشگاه علوم انسانی تهران
الهام رستاد - استادیار مرکز آموزش عالی اقلید

استفاده از آیات قرآن و احادیث نبوی در متون منثور پس از اسلام امری رایج بود که به منظور حفظ کلام الهی و نبوی، همچنین آرایش و تزیین متن به شیوه های گوناگون به کار می رفت. کاربرد آیات و احادیث، اساس و شالوده متون عرفانی را تشکیل می دهد که در نثرهای ساده و فنی این دسته از متون به صورت گسترده به کار رفته است. کتاب شرح شطحیات اثر روزبهان بقلی از جمله متون منثور عرفانی به نثر فنی (قرن ششم) است که در آن بیش از هزار بار آیات قرآن و احادیث نبوی به شیوه های مختلف به کار رفته است. در این مقاله کوشش شده است با مطالعه دقیق و کامل کتاب شرح شطحیات، ابتدا، آماری جامع از تعداد آیات و احادیث به کار رفته در متن ارائه شود و پس از نشان دادن موارد پرکاربرد، از سه دیدگاه دستور، بیان و معانی به بررسی و تحلیل کاربرد انواع آیات و احادیث کتاب پرداخته شود. در بخش دستور، نقش های دستوری آیات و احادیث اعم از فاعلی، مفعولی، اضافی و...، نیز نحوه قرار گرفتن آن ها در جمله بررسی شده است. در بخش بیان، اضافه های تشبیهی ساخته شده با آیات و احادیث، تصاویر شاعرانه حاصل از آن ها، انگیزه و اهداف روزبهان از ساختن این گونه تصاویر تحلیل و بررسی شده است. در قسمت معانی نیز بر اساس دیدگاه حسین خطیبی به بررسی اغراض ثانوی کاربرد آیات و احادیث در جمله پرداخته شده است.

آیات و احادیث, شرح شطحیات, روزبهان بقلی, اقتباس و شیوه های کاربرد آیات و احادیث در نثر