موسی عابدینی - عضو هیات علمی دانشگاه محقق اردبیلی
نادر سرمستی - دانشجوی دکترا دانشگاه محقق اردبیلی

کلان­شهر تبریز در حریم گسل فعال تبریز قرار دارد که این گسل، از بخش انتهایی حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای در شمال شهر نیز عبور می کند. پژوهش حاضر با استفاده از شاخص های ژئومورفیک، تکنیک سنجش از دور و GIS به بررسی فعالیت و توان لرزه زایی گسل تبریز می پردازد. برای دستیابی به هدف پژوهش، شاخص های ژئومورفیک شامل عدم تقارن حوضه، سینوسی جبهه کوهستان،سینوسی رودخانه، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره، شاخص ارزیابی نسبی تکتونیکی فعال و مدل های تجربی به عنوان ابزار های مدلی و مفهومی استفاده شد. تصویر ماهواره ای سنجنده ASTER، نقشه زمین شناسی، مدل رقومی ارتفاع و نرم افزارهای ENVI۴.۸ وArcGIS۱۰.۲ جزء سایر ابزارهای فیزیکی این پژوهش است. با پردازش داده های ماهواره ای شواهد تکتونیکی گسل تبریز همچون انحراف آبراهه آجی چای، پرتگاه گسل و پدیده عدسی­شکلدر محدوه کلانشهر تبریز تفسیر شدند. نتایج به دست آمده با شواهد میدانی منطقه تایید گردید. طبق نتایج، مقادیر کمی شاخص های عدم تقارن حوضه ۷/۳۹ و ۲/۲۳، سینوسی جبهه کوهستان ۴/۱ و ۹۳/۰،سینوسی رودخانه ۱/۱ و ۳/۱، پهنای کف دره به ارتفاع دره ۰۸/۱ و ۲/۱ به ترتیب برای حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای به دست آمد. بر اساس شاخص ارزیابی نسبی تکتونیک فعال، حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای به ترتیب با مقادیر عددی ۵/۱ و ۱ دارای حرکات تکتونیکی بسیار زیاد هستند. نتایج شاخص های مورد بررسی، حاکی از تاثیرپذیری مورفولوژی حوضه های آبریز گماناب چای و ورکش چای از حرکات تکتونیکی گسل تبریز است. بر اساس نتایج مدل های تجربی، گسل تبریز توان ایجاد زمین لرزه هایی به بزرگی بیش از ۶ ریشتر را دارد. پیامدهای ناشی از گسترش تبریز بر روی گسل و ارتفاعات شمالی شهر با توجه به نوع سازندهای زمین شناسی به تدریج در این محدوده ها در حال حضور هستند و با وقوع زلزله هایی به بزرگی میانگین ۹/۶ ریشتر، عواقب ناشی از این توسعه نامناسب در آینده نیز بسیار خطرناک خواهد شد.

گسل تبریز, توان لرزه زایی, شاخص های ژئومورفیک, سنجش از دور, GIS