نجمه یزدان پناه - استادیار گروه مهندسی آب، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان
ابراهیم پذیرا - استاد گروه خاکشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران
علی نشاط - استادیار گروه مهندسی آب، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان
مجید محمودآبادی - استادیار گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید باهنر کرمان
هرمزد نقوی - استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمان

شور و سدیمی شدن خاک از جنبه های مهم تخریب اراضی به­ویژه در مناطق خشک و نیمه­خشک محسوب می شود. تحقیق حاضر با هدف بررسی تاثیر مواد اصلاح­کننده معدنی و آلی مختلف، در اصلاح خاک شور و سدیمی با تاکید بر بازتوزیع کاتیون­های تبادلی انجام شد. آزمایش­ها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با ۶ تیمار اصلاح­کننده معدنی و آلی شامل؛ شاهد، کود گاوی، تفاله پسته، گچ، کود گاوی + گچ و تفاله پسته + گچ، ۲ تیمار آب آبیاری (با و بدون اسید سولفوریک) همگی در ۳ تکرار بود که در شرایط آزمایشگاهی و با استفاده از ستون خاک اجرا گردید. چهار مرحله آبیاری به روش متناوب با فواصل زمانی یک ماه هر کدام به میزان یک حجم تخلخل انجام شد. نتایج نشان داد که مصرف مواد اصلاح­کننده در خاک، تاثیر معنی­داری بر غلظت کاتیون­های تبادلی و همچنین درصد سدیم تبادلی (ESP) دارد در حالی که مصرف اسید سولفوریک همراه با آب آبیاری، در میزان کاتیون­های دوظرفیتی، اثر معنی­داری نشان نداد. پس از عملیات اصلاح، کمترین مقدار کاتیون­های تک­ظرفیتی تبادلی و همچنین ESP در سطح خاک مشاهده شد و با افزایش عمق، مقدار آنها افزایش یافت در حالی­که کاتیون­های تبادلی دوظرفیتی تغییر معنی­داری با عمق پیدا نکرد. در بین تیمارهای مورد مطالعه، تفاله پسته (با و بدون اسید) و گچ + تفاله پسته (بدون اسید) باعث کاهش سدیم تبادلی نسبت به شاهد شدند در حالی که سایر تیمارها افزایش آن را باعث شدند. همه تیمارها به­ویژه تفاله پسته باعث افزایش پتاسیم تبادلی نسبت به شاهد گردیدند. کود دامی نه تنها کلسیم تبادلی را افزایش نداد بلکه تنها تیماری بود که کاهش آن را نسبت به شاهد به دنبال داشت. مصرف گچ بیشترین تاثیر را در افزایش کلسیم و منیزیم تبادلی نسبت به شاهد داشت هر چند، در حضور اسید سولفوریک برای برخی تیمارها، کاهش منیزیم تبادلی نیز مشاهده شد. نتایج حاکی از آن بود که در حضور اسید سولفوریک، تیمارهای تفاله پسته و گچ بیشترین تاثیر را در کاهش ESP داشته ولی تحت شرایط آبیاری معمولی (بدون مصرف اسید)، تیمار تفاله پسته به تنهایی و یا در ترکیب با گچ، کمترین ESP را ایجاد نمود. همچنین به دلیل وجود آهک، کارایی اسید سولفوریک در کاهش سدیم تبادلی بیشتر از گچ بود. در مجموع یافته های این تحقیق اهمیت و کارایی مطلوب تفاله پسته را در اصلاح خاک های شور و سدیمی تحت آبیاری معمولی روشن ساخت.

آبشویی, اسید سولفوریک, اصلاح خاک, گچ, کود دامی و تفاله پسته