فاطمه تاجیانی - کارشناس ارشد هنر اسلامی، موسسه آموزش عالی فردوس
آرزو پایدارفرد - استادیار گروه فرش و هنراسلامی دانشکده هنر دانشگاه بیرجند

از عوامل موثر در زیبایی معماری ایران به ویژه در دوران اسلامی، تزیین و آرایش بناها و مساجد است. از جمله تزییناتی که در دوره ی اسلامی در بناها مورد استفاده قرار گرفته است، گچ بری های بسیار زیبا با تزیینات خاص است که این تزیینات در دوره های سلجوقی و پس از آن دوره ی ایلخانی به اوج خود رسید. هنر گچبری به دلیل سهولت در استفاده از مصالح و ارزانی آن در این دوره مورد توجه قرار گرفته است. محدوده ی مورد پژوهش، دوره ایلخانی و قرن ۸ ه.ق است. هدف از پژوهش حاضر بررسی عناصر تزیینی در گچ بری های محراب مسجد جامع بسطام و مطابقت آن با گچبریهای محراب اولجایتو مسجد جامع اصفهان است. با در نظر گرفتن هم زمانی این دو محراب که متعلق به دورهی ایلخانی است و همچنین وجود مشابهت هایی که در گچبریهای آن مشاهده می شود، در این مقاله به این مساله پرداخته شده است که وجوه قابل تطبیق تزیینات گچبری دو محراب چیست و آیا میتوان با مطالعه ی تطبیقی بین عناصر آن تفاوتی را که در موقعیت مکانی این دو محراب وجود دارد در عناصر آنان نیز پیدا کرد؟ برای دستیابی به جواب سوال پیش رو نقوش محراب های ذکر شده به روش تحلیلی معرفی و مورد تطبیق و بررسی قرارگرفته و اطلاعات مقاله به روش کتابخانه ای جمع آوری شده است. عناصر موجود شامل نقوش هندسی و گیاهی و خط های ثلث و نسخ و کوفی های گره دار است . تطابق نقوش موجود در گچبریها باعث رسیدن محقق به این نتیجه است که تزیینات بیشتر از اینکه در مساجد مختلف، متفاوت باشد، دارای الگوی ثابتی است حتی در شهرهای مختلف در یک دوره و اصل تزیینات تغییری نمی یابد.

تزیینات گچبری، محراب مسجد جامع بسطام، محراب اولجایتو، دوره ایلخانی