الهام عمارتکار - هیئت علمی و استادیار طب سنتی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
زهرا کریمی - دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ علوم پزشکی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

تاریخ پزشکی به حیات ملی ملتها ارتباط دارد. مطالعات تاریخ پزشکی نظیر مطالعات تاریخی برای روشن نمودن سیر بیماری ها و تحولات طبی اهمیت دارد. در تاریخ تمدن ملت ها مکاتب طبی بسیاری وجود داشته است که در این میان مکتب طبی ایران از اهمیت والایی برخوردار است. یکی از ویژگی های کتب این مکتب طبی استفاده از شعر برای یادگیری سریع، و انتقال آسان مفاهیم به مردم عامه جهت پیشگیری از بیماری ها و یا تشخیص به موقع بیماری، جهت مراجعه به طبیبان برای درمان آگاهانه بوده است. این پژوهش با ذکر شواهدی از چند متن منظوم طبی فارسی، در صدد تبیین و معرفی بیماری ها و همچنین محتویات منظومه های طبی فارسی سیزدهم هجری قمری است که نام آنها در کتاب شناسی الذریعه الی التصانیف الشیعه آمده است.این مطالعه از نوع کتابخانه ای است، که در ابتدا اسامی منظومه های طبی فارسی قرن سیزدهم هجری در کتاب شناسی الذریعه الی التصانیف الشیعه استخراج و پس از مراجعه به نسخه های خطی در کتابخانه ها، بیماری ها و مطالب منظومه ها استخراج و پس از جمعبندی با مراجعه به مطالب نمونه ها، مقایسه آنها صورت پذیرفته است.این منظومه ها دارای مباحثی موجز و قابل فهم هستند که در هنگامه طلوع حکومت قاجار و اوایل ظهور طب غربی در طب ایرانی نگاشته شده اند. که میتوان شرایط نابسامان پزشکی و مبارزه با طب غربی را از دلایل نگارش برشمرد. تبیین منظومه های طبی فارسی، راهی برای معرفی و مستندسازی آنها در تاریخ پزشکی ایران است که کماکان باید برای این سرمایه های علمی انجام بگیرد. بی شک، استفاده از این متون غنی طب و توجه به ویژگی های علمی و زبانی آنها ممکن است سبب ورود نوآوری های این چنینی به علم طب شود و نیز موجب رشد و شکوفایی پزشکی ایرانی گردد.

تاریخ پزشکی، الذریعه الی التصانیف الشیعه، منظومه طبی