احسان محمدی ترکمانی - استادیار گروه مدیریت ورزشی، دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشگاه تهران
کاظم رحیمیان - دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت ورزشی، پردیس فارابی، دانشگاه تهران

مطالعات حوزه سبک زندگی ارتباط تنگاتنگی با مطالعات حوزه اوقات فراغت دارد، به طوریکه رشد مفهوم سبک زندگی تحت تاثیر تغییرات الگوهای اوقات فراغت بوده است )ویل، ۱۰۰۲ (. ازاینرو به نظر میرسد سبکهای زندگی متمایزی بر مبنای الگوهای فراغت افراد بتوان شناسایی کرد و هدف پژوهش حاضر مقایسه سبکهای فراغتی ورزشکاران نخبه مرد و زن ایرانی بود. روش شناسی: پژوهش حاضر از نوع تحقیقات کیفی بود. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبههای عمیق نیمه ساختاریافته بود. جامعه آماری ورزشکاران لیگ برتری در چهار رشته فوتبال، فوتسال، والیبال و بسکتبال در دو بخش زنان و مردان بودند که از نمونهگیری هدفمند و در دسترس استفاده شد. مصاحبه ها با رسیدن به معیار اشباع نظری ادامه یافت و با انجام ۱۲ مصاحبه ) ۲۲ نفر از ورزشکاران مرد و ۲۰ نفر از ورزشکاران زن( پایان یافت. تجزیهوتحلیل دادهها با تکنیک تحلیل محتوای جهتدار ۲ انجام شد. این رویکرد برای زمانی مناسب است که پژوهشهای قبلی درباره یک پدیده کامل نبوده و به توصیف بیشتری نیاز دارند )ایمان و نوشادی، ۲۹۳۰ (. پژوهش مبنا در این تحقیق، مطالعه سنخ شناسی سبکهای زندگی فراغتی ورزشکاران نخبه .) بود )محمدی ترکمانی و همکاران، ۲۹۳۱ یافته ها: کدگذاری مصاحبه ها با در نظر داشتن چهار سبک فراغتی خانواده محور، متمایز، مجازی و بسته شروع شد و با تشکیل ماتریس کدهای اولیه که کدهای تولید شده توسط هر فرد را نشان میدهد، گرایشات جنسیتی در داخل هر سبک مشخص شد. به عبارتی مشخص گردید که در شکل گیری هر یک از چهار سبک فوق؛ ورزشکاران مرد یا زن بیشتر مشارکت داشتند. مطابق یافته ها ورزشکاران مرد در سبکهای فراغتی متمایز و مجازی حضور بیشتری داشتند، ورزشکاران زن نیز در دو سبک خانواده محور و بسته حضور پررنگی داشتند. بحث و نتیجه گیری: چهار سبک فراغتی خانواده محور، متمایز، مجازی و بسته هر یک ویژگیهای خاصی دارند؛ سبک فراغتی خانواده محور، حالتی است که در آن فرد ورزشکار، بودن در کنار خانواده و انجام فعالیتهای مختلف با آنان را ترجیح میدهد. حضور پر رنگ ورزشکاران زن در این سبک، تمایلات بیشتر آنها به خانواده را نشان میدهد، البته این به معنی بیاهمیتی خانواده برای ورزشکاران مرد نیست بلکه ورزشکاران زن بیشتر از ورزشکاران مرد به فراغت در کنار خانواده اهمیت میدهند و شاید دلیل آن برخی محدودیتهای ورزشکاران زن در زمینه فراغت آزادانه باشد. سبک زندگی متمایز سبکی است که در آن به طور مداوم ورزشکار به دنبال بروز جدیدترین فعالیتها و رفتارها از خود است و دوست دارد این متمایز بودن خود را به دیگران نیز نشان دهد، ورزشکاران مرد تمایل بیشتری نسبت به زنان به سبک فراغتی متمایز نشان میدادند و شاید دلیل این امر راحتی بیشتر مردان در جامعه باشد.سبک فراغتی مجازی؛ به سپری کردن بخش عمده اوقات فراغت در فضای مجازی اشاره دارد و از یک منظر با سبک متمایز شباهت و یک تفاوت عمده دارد. عمدتا سبک فراغتی مجازی یکی از راه های نشان دادن تمایز است، درحالیکه سبک زندگی متمایز نمودهای دیگری نیز دارد. ورزشکاران مرد همانند سبک متمایز در سبک مجازی نیز حضور بیشتری داشتند، چراکه بهراحتی میتوانند در فضای مجازی خود را بروز دهند. سبک فراغتی بسته نیز حالتی است که افراد بهدوراز چشم سایرین به دنبال انجام امورات فراغتی هستند و دوست ندارند فعالیتهای خود را عمومی کنند. ورزشکاران زن تمایل بیشتری نسبت به این سبک داشتند و شاید دلیل آن جلوگیری از قضاوتهای افراد و کم کردن حواشی باشد. ازآنجاییکه در برخی از مواقع ورزشکاران مطرح زن در صفحات فضای مجازی مورد هجمه های مختلف از قبیل کلیشه های جنسیتی قرار میگیرند و طرز پوشش، مد و حتی فعالیتهای آنان مورد نظردهی قرار میگیرد، به نظر میرسد برای جلوگیری از این وضعیت تمایل به سبک فراغتی بسته در ورزشکاران زن تقویت میشود و ترجیح کمتری به فراغت مجازی وجود خواهد داشت.

الگوهای فراغتی، ترجیحات جنسی، تمایز.