فرشته آذرخرداد - دانشجوی دکتری باستان شناسی دوران اسلامی دانشگاه مازندران
حسن هاشمی زرج آباد - دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران
علی زارعی - دانشیار گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند

مطالعه مسجد در باستان شناسی و معماری اسلامی همواره مورد توجه بوده است. زیرا مسجد بعد از ورود اسلام در نقطه کانونی گسترش آبادی ها و شهرها و از نظر مکانی به عنوان مهم ترین رکن و عنصر شهری شناخته می شده است. هندسه همواره با معماری همپوشانی داشته و در طراحی مساجد، معمار بدون شک از الگوها و هندسه رایج در زمان حیات خود بهره می جسته است. پژوهش در حوزه معماری دوره ایلخانی در خراسان بالاخص مساجد، با قلت منابع و گزارش های منتشر نشده رو به روست و همواره برای مطالعه معماری این دوره در خراسان ، پژوهشگران می بایست مطالعات خود را در راستای بررسی میدانی و کاوش های باستان شناسی مساجد ایلخانی خراسان قرار دهند . با این حال نگارندگان سعی بر آن دارند تا علاوه بر بررسی این منابع و با بهره گیری از رویکرد توصیفی– تحلیلی و با استفاده از مطالعات اسنادی، بررسی های میدانی و ترسیمات فنی به مطالعه و تحلیل هندسی مساجد ایلخانی در خراسان بپردازند. تنها مساجد ایلخانی در خراسان عبارتند از : جامع سبزوار، مسجد آق قلعه ، کرمانی ها و جامع قائن که نتایج حاصله از بررسی این مساجد و ترسیمات هندسی بر روی نما و پلان مساجد ، حاکی از آن است که معمار در عصر ایلخانی برای باریک و مرتفع نشان دادن عناصر معماری در بنا ناگزیر به استفاده از تکرار و تصاعد اعداد اصم بوده است.همچنین با تحلیل هندسی بر روی بناها ی مورد نظر می توان اظهار داشت که معماران از روابط نسبت طلایی در مساجد ایلخانی خراسان بهره می جسته اند..

هندسه ’مسجد’ دوره ایلخانی’ اعداد اصم