آرام خضرلو - عضو هیئتعلمی گروه معماری دانشکده معماری، شهرسازی و هنر دانشگاه ارومیه، ایران
صمد نصیری - کارشناس امور پژوهشی دانشکده معماری، شهرسازی و هنر دانشگاه ارومیه، ایران

شهر به عنوان موجود زنده؛ تجلیگاه خاطرات، نوع زندگی، باورها، اعتقادات و تعلقات مردمی است که در آن زندگی میکنند. بدینصورت شهرها، علاوه بر بعد ظاهری و فیزیکی، دارای ابعاد معنایی، تاریخی، اجتماعی و هویتی نیز میباشد. باورها و اعتقادات ساکنان شهرها، ارزشها و هنجارهایی به وجود آورده است که جزئی از فرهنگ آن ملت شده، و گاه با مذهب آنان درآمیخته و شکلی مقدس به آن داده است، و به صورت حرکات مذهبی در شهرها نمود یافته است. با توجه به اینکه اکثر این حرکات به صورت دسته جمعی و در بستر شهر صورت میگیرد؛ فضاهای عمومی شهری دارای نقش و اهمیت ویژه ای در این زمینه است. فضاهای جمعی به عنوان یکی از مهمترین فضاها در شهرهای امروزی به شمار میروند؛ ویژگی اینگونه فضاها، تابع شرایط طبیعی و اقلیمی، فرهنگی، مکانی و زمانی است. به عبارتی؛ فضای جمعی در شهرها، صرفا شامل مسیرهای ارتباطی، خیابانها، کوچه ها و ... نمیشود، بلکه فضایی است که بیشتر تعاملات انسانی، اجتماعی و فرهنگی در آن صورت می پذیرد. با اضافه شدن فضاهای مذهبی در دوران اسلامی به کشورمان، ساختار فضاهای جمعی، جهت پیروی از دین اسلام و آموزه های آن، و نیز اجرای فرامین و مناسک مذهبی، به لحاظ کالبدی و کارکردی رنگ و بوی جدیدی گرفت. این آیینهای جمعی؛ شامل مراسم به هم پیوسته ای است، که برگزارکنندگان آن، با استفاده از شمایل و نمادهای خاص، به نمایش این مناسک، در یک فضای مشخص میپردازند. یکی از مهمترین این مراسم، عزاداری امام سوم شیعیان و آیین عاشورایی است. در ماه محرم ومراسم روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، مردم در فضاهای شهری به عزاداری میپردازند. انجام این مراسم در این فضاها، منجر به ایجاد خاطرات جمعی میگردد، مکان برگزاری این خاطرات حس تعلق خاطر را در افراد؛ نسبت به فضایی که آیینها در آن مراسم شکل میگیرد؛ افزایش میدهد. مراسم آیین عاشورایی، به دلیل برگزاری در فضاهای عمومی شهری، دارای نقش مهمی در شکلگیری خاطرات جمعی هستند. هدف از انجام این پژوهش، نحوه ی کارکرد فضاهای شهری در این دوران و شناخت الگوی کارکردی فضا در این شهرها، با روش توصیفی -تحلیلی، و مطالعه اسنادی و کتابخانه ای ست. یافته های پژوهش حاضر نشان میدهد که قرارگیری مردم در فضاهای جمعی شهری، در این بازه های زمانی خاص، علاوه بر جنبه ی کارکردی؛ موجب ایجاد خاطره ی جمعی مشترک، حس تعلق خاطر به مکانهای جمعی عزاداری و نیز ایجاد تعاملات اجتماعی بر مبنای آیین مشترک میگردد.

آیین عاشورایی، فضاهای جمعی شهری، حس تعلق خاطر به مکان، تعاملات اجتماعی، خاطره ی جمعی