نصراله پورمحمدی املشی - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین. ایران.
مریم غفوریان - پژوهشگر پسادکتری، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.

قزوین شهری رجال پرور در طول تاریخ بعد از اسلام بوده است. تا زمان تیموریان و ایلخانان، این شهر و مناطق تابعه آن گریزگاه فراریان سیاسی و متهمان مذهبی بود. موقعیت جغرافیایی شهر سبب گردید از همان ابتدای حاکمیت صفویان، مورد توجه شاه اسماعیل و شاه تهماسب قرار گیرد. شاه تهماسب بنا به دلایل مختلف آن را به پایتختی برگزید. باتوجه به اینکه ابعاد فرهنگی – اقتصادی هر شهری تابع مرکزیت سیاسی آن است، بنابراین تمرکز حکومت و قدرت سیاسی در قزوین بر شرایط این شهر بسیار تاثیرگذار بود. بعد از انتقال پایتخت به اصفهان، قابلیت اقتصادی شهر رو به تنزل نهاد اما همچنان نقش سیاسی و فرهنگی خود را حفظ نمود.  این در  حالی است که به خاطر وجود علمای مذهبی، شاعران و نویسندگان و رجال صاحب منصب قزوین، نقش کلیدی در روابط فرهنگی – سیاسی و اقتصاد با خارج بخصوص شبه قاره ایفا می کرد و هم رجالی را از شهرهای دیگر جذب می نمود. در عین حال عواملی چون رسمی شدن مذهب تشیع، فشار مذهبی (تعصب) و قدرت سیاسی این خطه، مهم ترین دلایل و بسترساز روابط فرهنگی – سیاسی ایران و دولت‎های خارجی بخصوص شبه قاره در این عصر بوده است. همچنین به دلیل روح تسامح مذهبی حاکم بر دربار هند نسبت به مهاجرین، هریک از آن ها نیز حلقه های فکری و فرهنگی بین ایران و سرزمین هند شدند. از سوی دیگر روابط و تعاملات تنگاتنگ سرزمین­ های ایران و هند در طول تاریخ، خود شاهد دیگری بر این مدعا است؛ به ­خصوص اینکه زبان و ادبیات فارسی در زمان تیموریان و مغولان  ایران و هند از چنان حرکت و اقتداری برخوردار گردید که کلیه گزارش­ ها و مکاتبات حکومتی هند می ­بایست در کنار زبان بومی هند به فارسی نوشته می­ شد و شاعران هندی عهد تیموری در هندوستان غالبا دو زبانه بودند. همین امر سبب تشویق بومیان شبه ­قاره به فراگیری زبان فارسی گردید و به گواهی شواهد تاریخی، لغات فارسی در اغلب این نقاط، هماهنگ و هم­رنگ واژه­ های بومی هندی شدند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی – تحلیلی (کتابخانه ­ای) می­ باشد.

ایران, شبه قاره, جغرافیای قزوین, روابط فرهنگی – تاریخی, متون ادبی – تاریخی فارسی