آزاده آزادی نژاد - دانشجوی دکتری رشته تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
روزبه زرین کوب - عضو هیات علمی/ گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران
سینا فروزش - دانشیارگروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

بین­النهرین از دیرباز محل تلاقی تمدن­ها و بستر مناسبی برای زایش اندیشه­های مختلف بوده است. این سرزمین، به دلیل موقعیت جغرافیایی آن، در تاریخ ایران نیز اهمیت زیادی دارد. در پایان دوره ساسانی، جماعت های مذهبی مختلفی در بین­النهرین سکونت داشتند که گروهی از آنها پاگان بودند. در این پژوهش، منظور از پاگان­ها افرادی هستند که خدایانی غیر از خدای واحد را می­پرستیدند و طبیعت کانون توجه آنها بود. چون فتوحات اسلامی صبغه مذهبی داشت و بین­النهرین یکی از سرزمین­هایی بود که مورد توجه فاتحان مسلمان قرار گرفت، آشنایی با پیروان ادیان حاضر در بین­النهرین در این بازه زمانی ضروری است. به علاوه، چون در آن زمان مسیحیان حضور پررنگی در بین­النهرین داشتند، نحوه تعامل جماعت پاگان با مسیحیان در آستانه فتوح اسلامی به شناخت وقایع کمک می­کند. هدف از این پژوهش، شناخت جماعت پاگان و نحوه تعامل آنها با مسیحیان است. این پژوهش با رویکردی توصیفی تحلیلی و با بهره­­گیری از منابع تاریخی و همچنین شواهد باستان­شناختی به این پرسش پاسخ می­دهد که ممیزات پاگان­های ساکن در بین­النهرین در آستانه فتوح اسلامی چه بود و آنها چه تاثیری بر مسیحیان همجوار خود گذاشتند؟ یافته­ها حاکی از آن است که حران، ادسا و حیره مراکز آیینی پاگان­ها در بین­النهرین بود. همچنین جادوگری، سرنوشت­باوری بر پایه ستاره­شناسی و قربانی کردن از شاخصه­های پاگانیسم در این سرزمین بود. پاگان­ها بر مسیحیت تاثیرگذار بودند. در مقابل، راهبان مسیحی نیز می­کوشیدند پاگان­ها را به مسیحیت متمایل کنند.

پاگان ها, بین النهرین, فتوح اسلامی, اواخر دوره ساسانیان, مسیحیت