فاطره واثقی - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی تهران

بینامتنیت اصطلاحی رایج در نظریه های ادبی و زبان شناسی است. نظریه بینامتنیت نخستین بار توسط ژولیا کریستوا بیان شد و پس از او به وسیله افراد مختلفی بررسی و دستخوش تغییرات شد. یکی از این افراد، ژرار ژنت است که به صورت گسترده و نامید. اساس نظریه بینامتنیت بر این است که هیچ اثری مستقل و خودبسنده « ترامتنیت » کامل تر به آن پرداخت و آن را نیست، بلکه از متون قبل و از اندیشه های نویسندگان پیش از خود الهام گرفته است. بینامتنیت، رابطه یک متن با سایر متون را بررسی می کند. در این مقاله برآنیم تا روابط بینامتنی یا به عبارت دقیق تر روابط ترامتنی مثنوی «تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما» از علی معلم دامغانی را از از دیدگاه ژرار ژنت بررسی کنیم. علی معلم شاعری است که در اشعارش تاثیر بسیاری از مفاهیم دینی و اسلامی پذیرفته است. نمود این تاثیرپذیری را می توان در شگردهای به کارگرفته شده ذیل نظریه بینامتنیت جستجو کرد. بیش ترین و مهم ترین شگرد علی معلم در بدیع معنوی، آرایه های حوزه بینامتنیت است؛ یعنی تضمین، تلمیح و اشاره. در این پژوهش که به روش کیفی انجام شد و داده ها از طریق شیوه کتاب خانه ای استخراج گردبد، مشخص شد که شعر معلم دارای تلمیحات و اشارات بسیاری است که برخی از آن ها غریب و مهجور هستند. در این مثنوی، پی بردن به مفهوم متن حاضر مستلزم دانستن متن غایب است و این امر نیازمند هوشمندی و اطلاعات وسیع خواننده است.

علی معلم دامغانی، بینامتنیت، ترامتنیت، مثنوی، شاعر انقلاب، شاعر معاصر، تاوان این خون تا قیامت ماند بر ما