ندا امین - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه علامه طباطبائی
محمود بشیری - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه علامه طباطبائی

آثار ادبی از نظر شکل و محتوا، در تقسیم بندی های گوناگونی قرارمی گیرند، اما برخی شاهکارهای ادبی مانند شاهنامه فردوسی که همواره به عنوان شاهکار ادبیات حماسی ایران و حتی جهان شناخته می شود، تلفیقی از چند نوع ادبی هستند و نمی توان آن ها را در یک گروه خاص محدود کرد. به نظر می رسد از بین انواع ادبی، نوع حماسی قابلیت بسیاری برای درج خصوصیات نوع تعلیمی دارد و از این میان شاهنامه به علت دربرداشتن مضامین و مفاهیم آموزنده، به همان اندازه که اثری حماسی محسوب می شود، کتاب حکمت و معرفت و پند و اندرز نیز هست. این پژوهش می کوشد جلوه های گوناگون و فراوان ادبیات تعلیمی و آموزه های اخلاقی و انسانی را در بخش اسطوره ای شاهنامه-که گمان بر آن است که بیشتر از سایر بخش ها تنها متمرکز بر مولفه های اسطوره ای و حماسی باشد و نه تعلیمی- موردتوجه قرار دهد. بررسی ابیات نشان می دهد؛ ستایش پاکی و راستی، عدل و داد، سپاس و توسل به پروردگار، وحدت، شجاعت، تدبیر و مشورت، شکیبایی، فداکاری، کار و کوشش، توجه به تربیت فرزند، رعایت آداب در روابط اجتماعی و اهمیت دوستی و برادری، دست کم نگرفتن دشمن، تاکید بر آبادانی کشور و خدمت به مردم، نکوهش رشک، غرور، ناسپاسی،... نمونه ای از تعالیم اخلاقی شاهنامه تنها در بخش اساطیری آن است.

شاهنامه، بخش اساطیری، ادبیات حماسی، ادبیات تعلیمی، آموزه های اخلاقی.