مجید عسکری حصنی - گروه زیست شناسی ، دانشکده علوم ، دانشگاه گیلان
حمید علیزاده کتک لاهیجانی - مرکز ملی اقیانوس شماسی ، تهران
آزاده عتباتی - گروه زیست شناسی ، دانشکده علوم ، دانشگاه گیلان

آلودگی های هسته ای و حرارتی که حاصل فعالیت بیش از حد صنایع و نیروگاههاست ، اکنون از مشکلات جدی و شناخته نشده دریای خزر می باشد . جنس بستر دریای خزر شنی ماسه ای همراه با گل و لای است ، بهمین خاطر میزان جذب رادیو اکتیو آن بالاست . بستر خزر مسیرهای زهکشی بداخل آبهای دیگر ندارد و یک تانکر طبیعی برای عناصر رادیو اکتیو است. هر چند بخشی از مواد رادیواکتیو از سطح زمین سرچشمه می گیرد، ولی مهمترین منبع ، فعالیتهای گذشته و حال در کشورهای ساححلی می باشد . نقش روسیه در آلودگی هسته ای درایی خزر اهمیت زیادی دارد. تزریق مواد رادیواکتیو که توسط روسیه انجام شده است بیش از 3 میلیون کوری است . همچنین رویداد چرنوبیل در حدود 50 میلیون کوری مواد رادیواکتیو رها کرد. منبع اصلی مواد زائد رادیو اکتیو قوی در آذربایجان ، ایزوتوپ ترکیبات صنعتی است که این صنایع در 30 کیلومتری باکو قرار دارد . صنایع شبه جزیره آبشوران ، بخصوص صنایع نفتی نیز آلاینده هستند . بر روی سواحل ترکمنستان 2 کارخانه شیمیایی که زغال چوب فهال شده مصرف می کنند در مراحل صنعتی شان مواد زائد رادیو اکتیو آزاد می کنند. وضعیت قزاقستان به دلیل انجام آزمایشات هسته ای در منطقه Atryau بسیار وخیم است . بطور کلی در بحث آلاینده های هسته ای ، بالاترین سطح اورانیم و مو اد رادیواکتیوی در اطراف خط ساحلی خزر مربوط به آذربایجان ، روسیه و قزاقستان و مقدار کمی هم مربوط به ترکمنستان است و ایران فاقد آلودگی هسته ای در سواحل خزر می باشد . مقدار اورانیم در خزر 6-5 برابر دیگر دریاهاست . آلاینده های حرارتی توسط صنایعی تولید می شوند که آبهای متراکم با دمای بالا را وارد خزر می کنند . افزایش دمای آب باعث افزایش حلالیت آلاینده های شیمیایی و کاهش اکسیژن سطح آب و در نتیجه باعث تغییر اکوسیستم خزر می شود. مهمترین منبع تولید آلودگی حرارتی ، نیروگاههای تولید برق می باشند که اکثرا از سوخت فسیلی بخصوص زغال سنگ استفاده می کنند. تاکنون بیشترین میزان حرارت ورودی به دریا ناشی از آّهای خنک کننده در نیروگاههای ساحلی بوده است.میزان آلاینده های حرارتی در کشورهای حاشیه خزر متفاوت است ، بیشترین مقدار در قزاقستان و روسیه است و در رتبه های بعدی آذربایجان ، ایران و ترکمنستان قرار دارند. در شرایط کنونی ضروری است که کشورهای حاشیه خزر تدابیری برای کاهش آلاینده های ورودی اتخاذ کنند.

آلاینده های هسته ای و حرارتی ، دریای خزر ، کشورهای حاشیه خزر