زهرا کتابدار - گروه مدیریت آموزشی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران
منصور عبدی - گروه تکنولوژی آموزشی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
سارا رمضانی - گروه تکنولوژی آموزشی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

پیشینه و اهداف: امروزه، مردم دنیا با پدیده­ فراگیر شدن رسانه­ های جمعی و پیشرفت فناوری­ های جدید ارتباطی در جامعه روبه رو شده ­اند. پدیده­ای که توانسته است بخش زیادی از زندگی روزمره­ آن­ها را در بر بگیرد و به عنوان مهم­ترین راه ارتباطی آن­ها با جهان پیرامون، به همه­ حوزه ­های خصوصی و عمومی زندگی­شان، اعم از دین، اخلاق، سیاست، اجتماع و فرهنگ نفوذ کند. سواد رسانه ­ای به مخاطب کمک می­کند تا با بالا بردن سطح دانش در این زمینه، به شناخت توام با نگاه انتقادآمیز دست یافته شود. بنابراین سواد رسانه­ ای را می­ توان به عنوان توانایی مخاطب در تجزیه وتحلیل پیام رسانه­ های گوناگون توام با نگاه انتقادی به محتوی این پیام ­ها عنوان کرد. لذا، آموزش سواد رسانه ­ای به دانش ­آموزان، به عنوان افرادی که مهم­ترین نقش را در آینده هر جامعه ایفا خواهند کرد، می­تواند تاثیر بسزایی در ایجاد درک صحیح و کارآمد آن­ها نسبت به فضای جامعه امروزی و اتفاقات محیط پیرامون داشته باشد. از این رو، هدف از پژوهش حاضر تعیین اثربخشی آموزش کتاب تفکر و سوادرسانه ­ای بر توانایی مصرف بهینه از رسانه و تحلیل نقادانه پیام­ های آن در دانش ­آموزان پایه دهم شهرستان خمین است.روش ها :پژوهش حاضر از لحاظ هدف تحقیق از نوع کاربردی و از لحاظ شیوه گردآوری داده ­ها از نوع روش شبه آزمایشی است. در تحقیق حاضر طرح پیش آزمون- پس آزمون به ترتیب با اجرای مراحل پیش­آزمون، قراردادن آزمودنی­ ها در معرض متغیر مستقل، اجرای پس ­آزمون و مقایسه نتایج حاصل با استفاده از ابزار آماری مناسب در یک گروه استفاده شده است. جامعه آماری شامل دانش آموزان پایه دهم شهرستان خمین در سال تحصیلی ۹۹-۱۳۹۸ به تعداد ۱۱۷۳ نفر بوده است. روش نمونه­ گیری مورد استفاده در این پژوهش، نمونه ­گیری در دسترس است. حجم نمونه انتخابی این پژوهش در گروه ازمایش مورد بررسی، یک کلاس ۳۰ نفری است. برای سنجش متغیر تحلیل نقادانه پیام­ های رسانه و مولفه­ های آن نیز از دو پرسشنامه استاندارد سوادرسانه ­ای عزیزی و فلسفی به ترتیب با ۵۹ و ۲۰ گویه (شاخص) استفاده شد.  روایی پرسشنامه ­ها به تایید کارشناسان این زمینه رسید و پایایی آن­ها نیز با ضریب آلفای کرونباخ ۸۹/۰ برای پرسشنامه عزیزی و ۷۹/۰ برای پرسشنامه فلسفی تایید شد. سپس طی سال تحصیلی کتاب تفکر و سوادرسانه ای به دانش­آموزان آموزش داده شد. در انتها پس آزمون نیز از گروه مورد آزمایش گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده­ها در بخش آمار توصیفی شامل فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و در بخش استنباطی شامل آزمونt  همبسته یا زوجی است؛ همچنین تحلیل داده ­ها با نرم افزار spss ۲۵ انجام شد.یافته ها: یافته ­های حاصل از این پژوهش نشان می­دهند که میانگین نمرات توانایی مصرف بهینه از رسانه، تحلیل نقادانه پیام، ویژگی­های پیام و نقد پیام در پس­آزمون نسبت به پیش ­آزمون افزایش چشمگیری داشته است. هم­چنین اختلاف میانگین زوج متغیرها در سطح اطمینان ۹۵ درصد معنی­دار است. به عبارت دیگر، در همه مولفه­ های دو متغیر مصرف بهینه از رسانه و تحلیل نقادانه پیام ­های رسانه، تفاوت معنادار وجود دارد.  نتیجه گیری:  با توجه به یافته ­های پژوهش، می­توان نتیجه گرفت که آموزش کتاب تفکر و سوادرسانه­ ای می­تواند بر مولفه ­های مورد استفاده در این پژوهش شامل توانایی مصرف بهینه از رسانه و تحلیل نقادانه پیام های رسانه در دانش ­آموزان موثر باشد. 

آموزش, تفکر, سواد رسانه ای, مصرف بهینه رسانه, تحلیل نقادانه پیام