مهدی فیضی سخا - هیئت علمی/ دانشگاه سید جمال الدین اسدآبادی

نابسامانی های بوجود آمده در جامعه ایرانی، در بازه زمانی دو سه قرن پس از برافتادن خلافت عباسی، چنان گسترده شده بود که، این جامعه را، به نهایت انحطاط خود رسانید، از این روی، برخی از اندیشمندان و نخبگان ایرانی از همان ابتدا، درصدد رفع و دفع این ناهنجاری ها برآمده و به روش های مختلف، در این زمینه تلاشهایی را، انجام دادند، در این میان، فضل الله روزبهان خنجی، ازجمله اندیشمندانی است که در دوره حکومت سلطان یعقوب آق قویونلو، با آگاهی از این اوضاع و با هدف تلقین حکومتی تشریعی، تلاش های بی شائبه ای را انجام داده و با بهره گیری از ترفندهای مختلف، ظهور حکومت آق قویونلو را، برپایه انگاره موعود محور مجددمائه، تبیین نموده است، درواقع، خنجی در راستای این هدف، و با استفاده از مولفه هایی دیگر، نظیر مشیت گرایی، تاویل گرایی و نمادهایی از اندیشه ایرانشهری مانند، فرهمندی، عدالت محوری و خردمندی، درصدد برآمده است تا، حکومت آق قویونلو را، حکومتی مشروع معرفی نماید، از این روی، در موارد متعدد، این مولفه ها را، در عالم آرای امینی، به کار گرفته است، البته این رویکرد خنجی، در دیگر آثار وی، نظیر سلوک الملوک و مهمان نامه بخارا، که به هنگام حضور وی در دربار خوانین ازبک، تالیف شده است نیز، خودنمایی می کند.

مشروعیت آق قویونلوها, مجددمائه, مشیت گرایی, تاویل گرایی, اندیشه ایرانشهری