پریا جنگی - دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، گروه روانشناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
غلامعلی افروز - استاد، روانشناسی کودکان استثنایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
علیرضا سنگانی - استادیار، گروه روانشناسی، دانشگاه شهید چمران، اهواز، ایران.
حسن اسدزاده - دانشیار، گروه روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
علی دلاور - استاد، گروه سنجش و اندازه گیری، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

امتیازات مشاهده­شده فرزندان اول بر فرزندان بعدی در صفات شخصیتی، هوش و پیشرفت تحصیلی، بخشی از پدیدهای است که به «اثر ترتیب تولد» معروف است. نظریه­های ترتیب تولد به دنبال تبیین اثر ترتیب تولد، یعنی تفاوت­های هوشی و عملکردی افراد دارای ترتیبهای مختلف تولد هستند. فرضیه کاهش منابع خانواده و الگوی هم­ﺁمیزی دو نظریه معروف در این زمینه­اند که علت برتری فرزندان اول بر فرزندان بعدی را در هوش و پیشرفت تحصیلی توضیح میدهند. بنابراین توضیحات، این پژوهش با هدف بررسی نقش واسطه هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت در رابطه بین ترتیب تولد با پیشرفت تحصیلی در دانش­آموزان انجام شده است. روش ازنوع پژوهش­های همبستگی مبتنی­بر روش مدل­یابی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این پژوهش را تمامی    دانش­آموزان دختر پایه دهم متوسطه شهر ارومیه در سال تحصیلی ۹۶-۹۷ به تعداد ۱۴۷۲ نفر تشکیل می­دهد. در این پژوهش برای تعیین حجم نمونه باتوجه­به تعداد متغیرهای مشاهده­شده و تخصیص ضریب ۱۵ برای هر متغیر و با احتساب احتمال وجود پرسشنامه های ناقص، ۲۵۰ نفر برای حجم نمونه انتخاب شد.­ ابزارهای گردآوری داده­ها شامل مقیاس هوش معنوی کینگ (۲۰۰۸)، مقیاس مهارت­های اجتماعی ایندربیتزن، فوستر (۱۹۹۲) و مقیاس خلاقیت تورنس (۱۳۷۲) بودند و همچنین سنجش پیشرفت تحصیلی باتوجه­به معدل به دست آمد. یافته­ها نشان داد که بین ترتیب تولد، هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت با پیشرفت تحصیلی در دانش­آموزان رابطه مثبتی وجود دارد؛ همچنین مدل پژوهش تایید شد و به­طورکلی ۳۸ درصد از پیشرفت تحصیلی با ترتیب تولد، هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت تبیین می­شود. همچنین ترتیب تولد اثر مستقیم معنادار بر پیشرفت تحصیلی داشته و ترتیب تولد با میانجی­گری هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت اثر غیرمستقیمی بر پیشرفت تحصیلی نشان داده است. باتوجه­به تاثیر ترتیب تولد بر پیشرفت تحصیلی در محتوای آموزشی به افراد، توجه به این عامل می­تواند پیرو متغیرهای واسط همانند هوش معنوی، مهارت­های اجتماعی و خلاقیت، تاثیرات بسزایی بر پیشرفت تحصیلی بگذارد.

ترتیب تولد, پیشرفت تحصیلی, هوش معنوی, مهارت های اجتماعی, خلاقیت