محسن رضائیان - دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان

همان­طور که در سخن سردبیری شماره قبل ذکر گردید [۱]، مطالعات مداخله ای، مطالعات استاندارد برای سنجش میزان کارآیی یک مداخله در وضعیت سلامت مردم می باشند. با این وجود، در برخی از موارد نکته طلایی این مطالعات، یعنی تقسیم تصادفی افراد یا جوامع مورد بررسی، به دو گروه مداخله و شاهد غیر ممکن می گردد. برای مثال، برای ارزیابی میزان کارآیی یک برنامه بهداشت عمومی، نظیر کمپین آموزشی ترک قلیان که در یک شهر انجام می گیرد، امکان تقسیم تصادفی افراد به دو گروه مداخله و شاهد امکان پذیر نیست. در چنین حالتی می توان از طراحی مطالعات مداخله ای استفاده کرد، منتهی به دلیل محدودیت پیش آمده، طراحی این مطالعات به صورت نیمه تجربی (Quasi-experiment) صورت می پذیرد. برای طراحی مطالعات نیمه تجربی، معمولا چهار حالت زیر را می توان در نظر گرفت [۲]:  طراحی قبل و بعد (Before-after Design): در این قبیل مطالعات فقط یک گروه وجود دارد که مداخله را دریافت می نماید. بنابراین، محققین، خصوصیات افراد یا جامعه شرکت کننده را قبل از مداخله اندازه گرفته و پس از انجام مداخله، این خصوصیات را دو مرتبه اندازه می گیرند. تفاوت حاصل در این دو اندازه گیری است که میزان کارآیی مداخله را تعیین می نماید.  طراحی سری زمانی منقطع(Interrupted time-series Design) : این مطالعه درست مانند طراحی قبل و بعد است، با این تفاوت که اندازه گیری های قبل و بعد از مطالعه در چندین مقطع زمانی قبل و پس از انجام مداخله صورت می پذیرد.  طراحی گروه های نامتعادلGroups Design)  (Nonequivalent: در این طراحی، افرادی که مداخله های متفاوت را دریافت کرده اند، با هم مقایسه می گردند. با این وجود، نکته مهم در این مطالعه آن است که این افراد به شکلی غیر تصادفی به گروه های درمانی اختصاص یافته اند. برای مثال اگر این امکان وجود داشته باشد که افراد شیوه ی درمان خود را بر اساس تمایلات شخصی (Personal Preferences) انتخاب نمایند، می توان از طراحی گروه نابرابر استفاده نمود. طراحی رگرسیون گسستهRegression-discontinuity Design) ) در این نوع طراحی، افراد بر اساس مقادیر یک متغیر تخصیص کمی Qualitative Assignment Variable (QAV) نظیر شمارش CD۴ در مبتلایان به ایدز به درمان خاصی تخصیص داده می شوند. برای مثال، در یک مطالعه کوهورت در آفریقای جنوبی، نشان داده شد که بیماران مبتلا به ایدزی که اولین شمارش CD۴ آنها با آستانه کمتر ازcells/μL  ۲۰۰ به درمان اختصاص داده می شوند، نسبت خطر مرگ آنها به مقدار ۳۵ درصد کمتر از بیماران مبتلا به ایدزی است که با آستانه بالاتر از cells/μL  ۲۰۰ به درمان اختصاص داده می شوند [۳]. با این وجود، باید به این نکته اساسی توجه نمود که تمامی این طراحی ها به خاطر نداشتن تخصیص تصادفی، به اندازه ی مطالعات کارآزمایی نمی توانند تاثیر یک مداخله را با شفافیت هرچه تمام تر بیان نمایند [۴].

Quasi-Experimental, Regression-discontinuity Design, Nonequivalent Groups Design, نیمه تجربی, طراحی رگرسیون گسسته, طراحی گروه های نامتعادل