محمدعلی مهدوی راد - استاد گروه علوم و قرآن دانشگاه تهران، پردیس قم، قم، ایران
محمدصادق حسین زاده - طلبه حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری دانشگاه تهران (نویسنده مسئول):

متکلم حکیم برای بیان و تبیین مقاصد خود، نباید در گفتارها و نوشتارها، سطوح فکری مخاطبان خویش را نادیده بگیرد. وی پیش از شروع سخن، بایستی ظرفیت فکری مخاطبان را بسنجد، سپس لب به سخن بگشاید. زیرا بر اساس قاعده عقلائی تاثیر سطوح فهم مخاطبان بر بیان متکلم حکیم، گفتارها و نوشتارهای وی از سطح فکری مخاطبان اثر پذیرفته و بر اوست که در سخن گفتن با دیگران، ظرفیت فکری مخاطبان را لحاظ نماید. بدین ترتیب، قاعده عقلائی مذکور با بیانات قرآنی و حدیثی رابطه فعال برقرار کرده و در نصوص قرآنی و بیانات معصومان رابطه ای کنش گرانه ایفا می کند. از این رو متکلم حکیم در نصوص دینی بدون توجه به این قاعده سخنی نمی گوید. قاعده مورد بحث، کارکردهای متفاوتی در تبیین دین ایفا می کند که نمونه های بدین شرح است: ۱. متکلم حکیم در مواردی به دلیل رعایت قاعده، وادار به نگفتن و سکوت می شود؛ ۲. قاعده مورد بحث در نحوه بیان معارف غیبی توسط متکلم حکیم نقش ایفا می کند؛ ۳. به کمک قاعده یادشده می توان، تعارض غیر مستقر احادیث را برطرف نمود؛ ۴. قاعده تاثیر سطوح فهم مخاطبان بر بیان متکلم حکیم در شکل گیری متشابهات نیز کارکرد دارد

متکلم حکیم, سطوح فهم مخاطبان, قاعده سخن