محمدرضا طالبان - عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی انقلاب، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی

اعمال مذهبی در قالب مناسک و شعائر، به عنوان مشهودترین جلوه دین در جامعه، از اهمیت به سزایی برای جامعه شناسان برخوردارند. در تبیین اعمال مذهبی، تئوری های محرومیت، جامعه پذیری مذهبی، و اعتقادات آموزه ای سه رویکرد نظری عمده و مسلط در تحقیقات جامعه شناسی محسوب می شوند. در این مقاله پژوهشی تلاش شده است که از سویی، ایده های اساسی این سه تئوری در مدلی نظری تلفیق گردد تا بر غنای تبیینی موضوع تحقیق یعنی اعمال مذهبی افزوده شود و از سویی دیگر، بعضی پیش بینی های رقیب این سه تئوری مورد ارزیابی تجربی قرار گیرد تا مرجح بودن هر یک از آنان آشکارتر گردد. مدل نظری تدوین شده با داده های حاصل از جمعیت ملی ایرانیان (۴۹۳۷ = n) مقابله شد تا میزان برازش تجربی آن آشکار شود. به طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مدل نظری منبعث از تئوری های مزبور به طور کلی و یک جا توانست حدود سه چهارم (۷۳ درصد) از تغییرات اعمال مذهبی افراد تحت مطالعه را توضیح دهد. با وجود این، تئوری محرومیت نتوانست حمایت تجربی به دست آورد. همچنین، یافته های این تحقیق بار دیگر بر اهمیت جامعه پذیری مذهبی صحه گذاشت و نشان داد که اعمال مذهبی افراد عمدتا تابع مستقیمی از تجربیات جامعه پذیری مذهبی آنان است.

جامعه شناسی دین, اعمال مذهبی؛ تئوری محرومیت؛ تئوری جامعه پذیری؛ تئوری اعتقادات آموزه ای؛ تعلق مذهبی؛ لیزرل؛ تحلیل مسیر