موسی مطهری زاده - پژوهشگر.
زهرا خوشبویی

در آستانه ى جنگ جهانى اول، صفحات جنوبى ایران که پایگاه سیاسى و نظامى انگلستان محسوب مى شد، بیش از پیش براى انگلیسى ها ناامن شده بود. در این صفحات براى انگلیسى ها دو پایگاه از اهمیت خاصى برخوردار بود که تسلط بر آن، حاکمیت بلامعارض آن کشور رابر ایران دو چندان مى نمود. یکى بندر بوشهر که سال ها پایگاه نمایندگى سیاسى و در عین حال نظامى انگلیسى ها به شمار مى آمد و دیگرى شیراز که در آن کنسول انگلیس مستقر بود و اوضاعشیراز را زیر نظر داشت. از سوى دیگر مهم ترین جاده ى مواصلاتى جنوب یعنى جاده ى بوشهر- کازرون- شیراز درمیانه ى این دو پایگاه قرار داشت که منافع سیاسى- اقتصادى فراوانى را در اختیار انگلیسى ها قرار2داده بود.تفوق و چیرگى انگلیسى ها بر این بخش از صفحات؛ در آستانه ى جنگ جهانى اول با چالش هاى جدى رو برو شد. در این میان اوضاع خطه ى فارس و بوشهر و به ویژه جاده ى شیراز-کازرون علیه انگلیسى ها رقم خورد و رو به تزاید گذاشت. انگلیسى ها با شروع جنگ جهانى اول موفق به فایق آمدن بر این چالش ها و جلوگیرىاز افزایش تنفر عمومى علیه خود، نشده بودند. بنابراین لزوم چیرگى بر بوشهر باهدف مقابلهبا هرگونه عملیات تخریبى از سوى رقیبانشان به ویژه عثمانى ها و آلمانى ها 1، انگلیسى ها را به افزایش تحرکات سیاسى و نظامى در بوشهر سوق داد. این تحرکات و افزایش نیرو، با واکنش تند نیروهاى محلى بوشهر مواجه شد و لذا رشته عملیات هایى از سوى نیروهاى محلى بوشهر بهفرماندهى شیخ حسین چاه کوتاهى، رییس على دلوارى و زایرخضرخان اهرمى علیه منافع سیاسى و نظامى انگلیسى ها به وقوع پیوست و در این حوادت انگلیسى ها متحمل خسارت و تلفات فراوانشدند. انگلیسى ها هم در واکنش به حملات نیروهاى محلى بوشهر بیکار ننشستند و دست به مقابله زدند. دستگیرى چند تن از مقامات و اتباع آلمانى که به زعم انگلیسى ها به مجاهدین جنوبیارى مى رساندند 2، افزایش نیروهاى نظامى در بوشهر و هم چنین مساعدت و حمایت از بعضى از خوانین محلى طرفدار انگلیسى ها 3 از جمله اقدامات آن ها به شمار مى آید. تنش ها و منازعاتبین مجاهدین خطه ى بوشهر و نیروهاى انگلیسى با حمله ى غافلگیرانه ى نیروهاى تنگستان علیه انگلیسى ها وکشته شدن دوتن از صاحب منصبان و عده اى دیگر از نیروهاى انگلیسى به اوج خود2 تصمیم « و با توجه به مواضع ضدانگلیسى مردم ایران » رسید 1. دولت بریتانیا در پى این واقعه 27 رمضان 1333 بوشهر را به اشغال خود درآورد. با تسخیر بوشهر و / گرفت در 8 اوت 1915افزایش نیروهاى انگلیسى با سلاح هاى مدرن در این شهر و به تبع آن حضور کشتى هاى جنگى انگلیسى در اطراف، حملات نیروهاى نظامى انگلیسى، علیه مجاهدین خطه ى بوشهر فزونى یافتتا آن جا که دلوار، زادگاه رییس على دلوارى متحمل خسارات زیادى شد و خود او نیز در یکى از حملات کشته شد