راضیه شهرآبادی - مدرس گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان قزوین، پردیس شهیدرجایی
امیرحسین مرتضایی - دانشجوی کارشناسی آموزش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان قزوین، پردیس شهیدرجایی

بررسی صناعات بلاغی و چگونگی کاربرد آن از سوی شاعر برای فهم دقیق و اصولی شعر هر شاعری ضروری است. در این میان، تشبیه یکی از مهمترین و محوریترین عناصر در حوزه علم بلاغت و نمایانگر وسعت خیال و زاویه دید شاعر است. از اینرو، بسامد و چگونگی نوع استفاده از این صنعت ادبی، در شعر هر شاعر سبک فردی و منحصر به او را می سازد. عارف در تصانیف خود جهت بیان اندیشه ها و مفاهیم و معانی اندرزگونه خود از عناصر بلاغی مختلف، به ویژه تشبیه، بهره جسته است. این جستار بر آن است تا با استفاده از جامعه آماری، ساختارهای تشبیهی موجود در تصانیف عارف قزوینی را مشخص و انواع آن را واکاوی نماید. مبنای کار از جهت ساختاری بر اساس معرفی و تحلیل انواع تشبیهات از جهت ادات، وجه شبه، واقعی یا خیالی بودن، عقلی و حسی بودن طرفین، مفرد، مقید و مرکب بودن طرفین و از لحاظ شکل و ساختمان در تصانیف عارف، استوار گردیده و روش کار بر پایه توصیف و تحلیل دادهها، از دیدگاه اسلوب های بلاغت است . نتایج تحقیق حاکی از آن است که تنوع در عین سادگی و روانی و بسامد بالای تشبیهات حسی به حسی، مفرد به مفرد و تشبیهات بلیغ موجب شده که تصانیف عارف علاوه بر جذابیت و دلنشینی به سهولت، درک و دریافت شوند. در پایان، بر اساس جداول آماری، جایگاه انواع تشبیه در تصانیف عارف نشان داده شده است.

تشبیه، تصانیف، عارف قزوینی