قاسم علیزاده - فارغ التحصیل کارشناسی گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران
سید موسی حسینی - دانشیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

رواناب تولیدشده حوضه آبریز تجن در استان مازندران، به دلیل فعالیت­های شدید انسان­ساخت (تغییرات کاربری و ساخت سد) در سطح حوضه زهکشی آن، روند نزولی را نشان می­دهد و این موضوع می­تواند در بلندمدت بقای اکوسیستم دریای خزر و پایداری منابع آب حوضه را دچار مخاطره نماید. لذا بررسی روند تغییرات زمانی دبی حوضه می تواند کمک شایانی به مدیران در راستای برنامه ریزی جهت حفظ تعادل اکولوژیک و خدمات اکوسیستمی حوضه آبریز نماید. به عنوان هدف اصلی انجام این پژوهش، روند تغییرات ماهانه ۴ ایستگاه هیدرومتری و ۶ ایستگاه باران سنجی در سطح حوضه آبریز تجن طی دوره ۵۰ ساله ۱۳۹۹-۱۳۵۰ موردبررسی قرار گرفته است. به منظور آشکارسازی روند تغییرات متغیرها، از آزمون ناپارامتریک من-کندال، شاخص شیب سن و شاخص مقادیر تجمعی استانداردشده استفاده شد و نتایج حاکی از بروز اغتشاشات در روند دبی زیرحوضه­ها و عدم پیروی آن از بارش است. به­طوری­که طی دوره ۳۰ ساله ۱۳۷۷-۱۳۴۸ داده های بارش ایستگاه­های موردمطالعه با شیب متوسط ۴۶۳/۰- میلی متر در سال دارای روند کاهشی بودند و در مقابل دبی خروجی با شیب متوسط ۰۲/۱ مترمکعب بر ثانیه در سال، روند افزایشی داشته است. متقابلا طی دوره زمانی بین سال های ۱۳۹۹-۱۳۷۷ به رغم وجود روند مثبت داده های بارش با شیب متوسط ۳۴۳/۰ میلی متر در سال، دبی با شیب متوسط ۲۴۹/۲- مترمکعب بر ثانیه در سال روند کاهشی را نشان می­دهد. با بررسی وضعیت تغییرات کاربری اراضی در مقاطع زمانی ۱۳۶۳ و ۱۴۰۰، نتایج حاکی از کاهش ۱۶ و ۱۱ درصدی اراضی مرتع و جنگل و افزایش ۱۱۰ و ۶۷۰ درصدی اراضی کشت آبی و نواحی شهری در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۶۳ است. یافته های این تحقیق نشان داد که روند تغییرات زمانی دبی زیرحوضه­ها از بارش تبعیت نمی­کند و عامل اصلی کاهش خدمات اکوسیستمی حوزه آبریز تجن در قالب تولید رواناب، تاثیر فعالیت­های انسانی در قالب تغییرات کاربری و ساخت سد در حوضه آبریز موردمطالعه است.

آزمون من کندال, حوزه آبخیز تجن, خدمات اکوسیستمی, رواناب سطحی, فعالیت های انسان ساخت