کیمیا کشتی آراء - دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
علی اکبر جعفری - ، دانشیار، گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
مرتضی نورائی - استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

مالاریا از مهلکترین بیماریهای انگلی و عفونی است که به رغم پیشرفت علم پزشکی درمان قطعی برای آن کشف نشده است. این بیماری در ایران تا دوره پهلوی دوم، یکی از دلایل اصلی مرگ و میر بود. به لحاظ گستردگی، پیامدهای آن اقشار آسیب پذیر مانند کشاورزان و کارگران را تهدید و استان های مالاریاخیز را درگیر می کرد. شرایط محیطی، مسائل اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی در کنار عناصر اقلیمی نقش مهمی در شیوع بیماری داشت. از این رو بررسی عملکرد دولت(۱۳۲۰۱۳۵۵ش/۱۹۴۱۱۹۸۷م)، به عنوان نهاد اداره کننده جامعه در مواجه با این بیماری همه گیر و معضلی که بر جنبه های مهم زندگی افراد از جمله ادامه حیات و معیشت تاثیر داشت، حائز اهمیت است.یکی از راهکارهای دولت در مقابله با بیماری، تبادل تجربه و هم اندیشی در پیشبرد گامهایی بود که در قالب برنامه های توسعه تبلور پیدا میکرد. اما مقایسه اقدامات دولت و سازمان برنامه در ادوار مختلف نشان میداد، فعالیتها همواره با کامیابی همراه نبوده است، از این رو بررسی علل ناکامی دولت در کنترل و مهار مالاریا در پاره ای از برنامههای توسعه پرسش مطرح در پژوهش است. نتایج با بهرهگیری از مذاکرات مجلس شورای ملی و گزارش های سازمان برنامه، به روش علی و رویکرد توصیفی- تحلیلی نشان داد، گرچه تغییر در سیاستگذاریهای بهداشتی از سوی برنامه ریزان و دولت، با آغاز برنامههای توسعه ۱۳۲۷ش/۱۹۴۸م، و تمرکز بر دلایل شیوع بیماری در کاهش عوامل بیماریزا و تقلیل تعداد بیماران موثر بود، متغییرهایی همچون تخصیص بودجه، تجهیزات و مساعدتهای جهانی دلایل کامیابی یا ناکامی در مبارزه با بیماری را روشن میکرد.