رامین رضایی شهابی - کارشناس ارشد شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.
علیرضا عرب - دانشجوی کارشناسی ارشد ژئوتکنیک، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
حسن احمدی - دانشیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
امیر پیشوا - دانشجوی کارشناسی ارشد سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
محمد اقبال شه بخش موسی زهی - کارشناس ارشد راه، دانشگاه خواجه نصیر، تهران، ایران

به دلیل برداشت بی­رویه از منابع آب زیرزمینی در نیم قرن اخیر تراز آب سفره­های زیرزمینی در اغلب دشت­های کشور به شدت کاهش پیدا کرده است. افت شدید تراز آب سفره­های زیرزمینی عامل اصلی پدیده فرونشست زمین در ایران است. فرونشست زمین پتانسیل ایجاد یک فاجعه عظیم انسانی را دارد و در صورت وقوع آن، زمین­های کشاورزی، بافت شهرها، شریان­های حیاتی و بسیاری از جنبه­های زیست­محیطی را در معرض آسیب­پذیری شدید قرار خواهد داد. درگیر شدن دشت جنوب غرب تهران با مساله فرونشست زمین ایده اولیه پژوهش حاضر بوده است. در این پژوهش، آسیب­پذیری بافت شهری منطقه ۱۸ شهر تهران تحت تاثیر فرونشست زمین مورد ارزیابی قرار گرفته است که در قالب مطالعات فضایی مکانی و با اجرای مدل تحلیلی در سه گام انجام شده است. در گام اول، شناسایی و دسته­بندی شاخص­های آسیب­پذیری بافت شهری تحت تاثیر فرونشست زمین بر اساس سه معیار کالبدی و جمعیتی، دسترسی و همجواری با مراکز ریسک بالا صورت گرفت و در گام دوم، با استفاده از ابزار پرسشنامه و نظرسنجی کارشناسی، اولویت­های آسیب­پذیری بافت شهری در ارتباط با فرونشست زمین مشخص گردید و بر پایه فرآیند تحلیل شبکه­ای، تعیین وزن هر یک از معیارها انجام گرفت. درنهایت، در گام سوم وزن حاصل از مدل ANP، در محیط نرم­افزار ArcGIS بر لایه­های مکانی منطقه اعمال شد. نتایج اجرای مدل نشان داد که درصد بالایی از اراضی ساخته شده منطقه ۱۸ دارای ویژگی­هایی نظیر بافت فرسوده، بناهایی با مقاومت سازه­ای پایین، کیفیت ساخت بسیار پایین بناها، تراکم بالای جمعیتی و ساختمانی بوده و مستعد آسیب­پذیری زیاد می­باشند. همچنین ناحیه ۱ با ۹۶ درصد، ناحیه ۲ با ۵/۸۸ درصد، ناحیه ۳ با ۴/۹۰ درصد، ناحیه ۴ با ۸۵ درصد و ناحیه ۵ با ۳/۹۲ درصد اراضی ساخته شده در محدوده آسیب­پذیری بالا قرار گرفته­اند. در مجموع از کل اراضی ساخته شده منطقه ۱۸ شهر تهران در حدود ۹۰ درصد بافت ساخته شده در محدوده آسیب­پذیری زیاد تحت تاثیر فرونشست زمین قرار دارد.

ارزیابی, آسیب پذیری, بافت شهری, فرونشست زمین, فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP), منطقه ۱۸ تهران