محمد رضا یزدانی - استادیار موسسه تحقیقات برنج کشور، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی رشت، ایران.
حدیث صادقی - دکتری اقلیم شناسی،گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران
ابراهیم اسعدی اسکویی - استادیار پژوهشکده اقلیم شناسی و تغییر اقلیم، پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، مشهد، ایران
سعیده کوزه گران - دکترای هواشناسی کشاورزی، گروه تحقیقات هواشناسی کاربردی مشهد، ایران
بهاره دلسوز خاکی - محقق، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

در این پژوهش، تغییرات مقادیر تبخیر و تعرق گیاه برنج در مناطقی غیر از شمال کشور در سه تاریخ کشت متفاوت (زود، به موقع و دیر کاشت) و با چهار احتمال وقوع متفاوت ۷۵%، ۵۰%، ۲۵% و ۱۰% (به ترتیب معرف سال­های کم تبخیر و تعرق، متوسط، پرتبخیر و تعرق و بسیار پر تبخیر و تعرق)، با استفاده از معادله پنمن­-مانتیث و داده­های هواشناسی ۱۵ ایستگاه با دوره آماری ۳۰ ساله (۲۰۲۰-۱۹۹۰) بررسی شد. برای احتساب ضریب گیاهی برنج در مراحل مختلف رشد، دوره­های ۱۰ روزه به صورت میانگین بر اساس مدل احتمالات ویبول برآورد و محاسبه شد. نتایج نشان داد که در تمام این مناطق اقلیمی اتخاذ رویکرد زودکاشت موجب کاهش نیاز آبی در تمام سناریوهای تبخیر و تعرق می­شود. اتخاذ رویکرد زودکاشت در سال­های بسیار پر تبخیر و تعرق موجب کاهش نیاز آبی برنج مناطق گرم، سرد و معتدل به ترتیب به میزان ۱۲۵/۹، ۱۱۳/۵ و ۱۱۵ میلیمتر در طول فصل رشد (به طور متوسط ۰/۷ تا ۰/۹ میلی­متر در روز) نسبت به وضعیت دیرکاشت می­شود. با این وجود در اقلیم­های سرد و معتدل تفاوت زیادی بین زود کشت و کشت به موقع و حتی دیر کشت مشاهده نشد. از­این­رو، در این مناطق برای فرار از احتمال سرمازدگی دیررس بهتر است از تقویم­های دیر کشت استفاده شود. مقایسه نتایج میزان تبخیر و تعرق گیاه برنج در تمام تاریخ­های کاشت و سطوح احتمالاتی مختلف در مناطق اقلیمی سرد، معتدل، گرم و بسیار گرم، نشان داد که بیشترین میزان تبخیر و تعرق مربوط به منطقه گرم به میزان ۱۰۲۱/۳ میلی­­متر بوده و مناطق معتدل و سرد به ترتیب با میزان تبخیر ۷۸۴/۸ و ۷۲۹ میلی­متر به مراتب میزان تبخیر و تعرق کمتری را نسبت به مناطق گرم دارا می­باشند. از­این­رو به علت کمبود منابع آبی و اثرات منفی تغییرات آب و هوایی در مناطق خشک یا نیمه خشک ایران بهتر است از کشت برنج در مناطق گرم به ویژه در سال­های پر تبخیر و تعرق اجتناب شود. همچنین بهتر است که در مناطق سرد و معتدل نیز نوع مدیریت آبیاری و طراحی سازه­ها و سامانه­ های آبی با محاسبات سال­های پر تبخیر و تعرق متناسب شود.

مدل احتمالات ویبول, ضریب گیاهی برنج, نیاز خالص آبی