آزاده پشوتنی زاده - استادیار پژوهشی گروه هنرهای سنتی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، تهران، ایران

فرش های «عرب جنی» فارس با توجه به رنگ زمینه، به دو دسته اصلی سفید و آبی تقسیم می شوند. این نمونه فرش حاوی نقوش متنوع و متعدد از جانداران، گیاهان و موجوداتی است که «اجنه» خوانده می شوند. خصلت اصلی فرش عرب جنی، فقدان نقشه از پیش تعیین شده/ ذهنی بافی است. ایزدبانوی ناهید/ آب تنها نقش مشترک در تمام نمونه ها است. نقش «پادشاه اجنه/ صخرجنی» نیز مختص به فرش های زمینه آبی (تیره و روشن) است. اما فرش های زمینه سفید خصلت ها و نقوش دیگری دارند؛ زیرا علاوه بر تکثر و تعدد نقش ایزدبانوی ناهید نسبت به همتای آبی اش، بانویی با دامن قهوه ای به همراه دانه های رنگین و بالاتنه آبی، حوالی ایزدبانوی ناهید ایستاده که ایزدبانوی اشتاد و یاریگر ایزد تشتر است. شناسایی مرد/ مردان سبز و آبی پوش به عنوان همراهان ایزدبانوی اشتاد از ضروریات پژوهش است. با توجه به متون دینی زرتشتیان، مرد/ مردان ایزدان زامیاد و تیشترند که در ادوار اسلامی ایران به خضر و الیاس نبی تبدیل شده اند. گاه فقدان مرد/ مردان سبز و آبی پوش، با نقوش نمادین تیشتر/ الیاس و زامیاد/ خضر به صورت رود روان و گیاهان در مرکز فرش جایگزین شده است. فرش «عرب جنی» سفید در زمره فرش های نجومی است که گاه شماری و زمان گاهنبارهای آفرینش زمین و گیاه را یادآوری می کند. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتاب خانه ای، با رویکرد مقایسه ای و توصیفی تحلیلی است.

فرش «عرب جنی» فارس, زمینه سفید, ایزدبانوی اشتاد, ایزد تیشتر, ایزد زامیاد, خضر (ع), الیاس (ع)