آسیه مرادی - سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، همدان، ایران
رضا محمدی - موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، معاونت سرارود، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرمانشاه، ایران

مقدمه:آگاهی از میزان تنوع ژنتیکی در ژرم پلاسم­ها اطلاعات ارزشمندی را در جهت حفظ منابع ژنتیکی و کاربرد آنها را در اختیار به نژادگر قرار می­دهد. دانش بیشتر درباره تنوع ژنتیکی و عوامل ژنتیکی تنوع برای کشف ژن های جدید بسیار سودمند است.مواد و روش:این تحقیق با هدف ارزیابی تنوع ژنتیکی در ۲۰ ژنوتیپ متنوع گندم دوروم شامل ارقام بومی، ارقام اصلاح شده و لاین­های اصلاحی با استفاده از ۳۱ آغازگر RAPD و ۱۳ آغازگر ISSR انجام گرفت.یافته ­ها: بر اساس نتایج حاصل، ژنوتیپ­های مورد بررسی بر اساس هر دو نشانگر تنوع قابل توجهی داشتند. در تجزیه و تحلیل RAPD، ۳۱ آغازگر ۳۱۹ باند را تکثیر کردند که ۲۰۴ باند از آنها چندشکل  بود و درصد نوارهای چندشکلی ۹۴/۶۳ درصد برآورد شد. در نشانگرهای ISSR، ۱۳ آغازگر ۱۲۵ باند تولید کردند که ۸۸ باند از آنها چند شکل بود و درصد کل نوارهای چندشکل ۴/۷۰ درصد برآورد شد. برآورد تشابه ژنتیکی و تجزیه خوشه ای RAPD و ISSR با استفاده از ضرایب تشابه جاکارد انجام شد. مقادیر ضرایب تشابه جاکارد برای RAPD، از  ۲۲/۰ تا ۹۰/۰ و برای ISSR از ۲۲/۰ تا ۹۴/۰ متغیر بود که نشان دهنده وجود تنوع ژنتیکی بالا در سطح مولکولی برای ژنوتیپ­های مورد بررسی بود. نتایج حاصل از تجزیه خوشه­ای و تجزیه به مختصات اصلی بر اساس هر یک از نشانگرهای RAPD و ISSR ژنوتیپ­ها را به چهار گروه تقسیم نمود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که نشانگرهای RAPD و ISSR، نشانگرهای مناسبی جهت مطالعات تنوع ژنتیکی در گندم دوروم می باشند. اما نشانگر ISSRبه دلیل تطابق بیشتر با منشا جغرافیایی، تکرار پذیری بالا و هزینه یکسان با RAPD از ارجحیت بیشتری برخوردار است. نتایج نشان داد که الگوهای گروه­بندی ژنوتیپ های گندم دوروم عمدتا به دلیل منشا جغرافیایی آنها نیست. این نتایج بیانگر این است که گروه­بندی توده های متعلق به مناطق جغرافیایی مختلف در گروه های مشابه احتمالا به دلیل جریان ژن در بین مناطق از طریق تبادل تدریجی گندم بین کشاورزان باشد، همچنین ممکن است به دلیل گزینش قبلی برای برخی از ویژگی های زراعی در توده های مورد استفاده برای تحمل به تنش های محیطی باشد.نتیجه­ گیریبر اساس نتایج به دست آمده از هر دو نشانگر، ژنوتیپ شماره ۲۰ (Stj۳//Bcr/lks۴) رفتاری کاملا متفاوت با بقیه ژنوتیپ ها داشت، به­طوریکه در بررسی به کمک هر یک از نشانگرها در گروهی جداگانه قرار گرفت. بنابراین می­توان از این ژنوتیپ به­عنوان یکی از والدین در تلاقی با سایر ژنوتیپ­ها در مطالعات آتی استفاده نمود.

گندم دوروم, تجزیه کلاستر, نشانگر ISSR, نشانگر RAPD