میرشهبیز شافع - استادیار گروه حقوق بین الملل، دانشکده ی حقوق دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
مهدی دلگیر - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل، دانشکده ی حقوق دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران (نویسنده مسئول)

زمینه و هدف: تعدد محاکم و صلاحیت های بین المللی پدیده ی نسبتا نو-ظهوری است که در حقوق بین الملل عمومی به طور کلی و حقوق تجارت بین الملل به طور خاص شکل گرفته است. هرچند این پدیده نشان دهنده ی تمایل روزافزون دولت ها برای استفاده از روش های مسالمت آمیز برای حل-و-فصل اختلافات شان است، اما در نظام حقوقی بین المللی فاقد سلسله مراتب می تواند با پیامدهای زیان بخشی، مانند رقابت صلاحیتی و صدور احکام متعارض، همراه باشد. در این مقاله قصد داریم بررسی کنیم که آیا پدیده ی تعدد محاکم و صلاحیت ها در حقوق تجارت بین الملل شکل گرفته است یا خیر؛ و در صورت شکل گیری این پدیده، این امر چه آثاری بر حقوق تجارت بین الملل دارد و چه راه کارهایی را می توان برای مواجهه با پیامدهای منفی آن پیش نهاد کرد.روش: این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی ارزیابی شده است.یافته ها و نتایج: با توجه به عوامل موثر در پیدایش تعدد محاکم و صلاحیت ها که در این پژوهش بررسی شده اند، پاسخ پرسش مذکور در قسمت هدف مثبت است. براین اساس، آثاری که تعدد محاکم و صلاحیت ها در حقوق تجارت بین الملل دارد تبیین شده است. سپس، با توجه به صلاحیت انحصاری سازمان تجارت جهانی بر اختلافات تجاری بین المللی، و استثنائات وارد بر آن از سوی موافقت نامه های تجارت آزاد، نمونه های عملی تعارضات صلاحیتی در رویه ی قضایی تجاری بین المللی بررسی شده است. در نهایت، به منظور مواجهه با پیامدهای منفی تعدد محاکم و صلاحیت ها، ابزارهای پیش نهادشده برای حل تعارضات صلاحیتی میان ساز-و-کارهای حل-و-فصل اختلاف سازمان تجارت جهانی و موافقت نامه های تجارت آزاد، و هم چنین راه کارهای بهبود تعاملات مشارکتی میان این ساز-و-کارها شناسایی و ارزیابی گردیده است.

تعدد دادگاه ها و محاکم, صلاحیت های متعارض, سازمان تجارت جهانی, موافقت نامه ی تجارت آزاد, حل و فصل اختلاف, تعاملات مشارکتی