حسن ستاری ساربانقلی - دانشیار گروه معماری و شهرسازی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران
مهسا عبادپور - دانشجوی دکتری، گروه معماری منظر، واحد بین المللی ارس، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

یکی از عرصه هایی که اندیشه، مفاهیم فکری و فلسفی و آداب ورسوم بشر در طول تاریخ در آن نمود یافته است، معماری و سازه های معماری بناهاست و بشر از این طریق در تلاش بوده تفاوت های فرهنگی خود را با ملل دیگر به رخ بکشد. آثار برجای مانده از بناها و اماکن مذهبی و تاریخی نشان می دهند که در طول تاریخ، آمیزه های دینی به منظور محرزکردن موجودیت خود و جاودانه ساختن آمیزه های دینی از هنرهای تجسمی بهره جسته اند که یکی از نمونه های بارز آن معماری است که همواره ارتباط تنگاتنگی بین هنر و معماری و آیین های مذهبی وجود داشته و با نمود ظاهری پیداکردن آیین های مذهبی، باعث شده این اماکن خود به منزله نمادی از آیین ها در آیند. با توجه به اهمیت موضوع، مقاله حاضر به دنبال پاسخ گویی به این پرسش است که دین اسلام و زرتشت چگونه در فرم یابی اماکن مذهبی خود تاثیر گذاشته اند؟ به منظور پاسخ گویی به این پرسش از روش مطالعه تطبیقی تاریخی استفاده شده و اساس گردآوری اطلاعات و داده ها به روش کتابخانه ای و میدانی استوار بوده است. نتایج حاصل از بررسی تطبیقی نمونه های مطالعه شده نشان داده اند که مسجد کبود و آتشگاه آدریان قوام و زیبایی و ذوق هنری خود را از اندیشه ها و آمیزه های دینی اسلام و زرتشت به عاریت گرفته اند. درنهایت با مقایسه تطبیقی مسجد کبود و آتشگاه آدریان گفتنی است که مفاهیم و آمیزه های دین اسلام در تمامی جنبه های منظر آیینی جلوه نموده است؛ هم در نماد و اسطوره هم در کالبد، اما به لحاظ فعالیت و عملکرد و مراسم هایی که در مسجد کبود برگزار می شود در قیاس با آتشگاه کمتر به نظر می رسد و منظر آیینی زرتشتی در این مجموعه بیشتر به دلیل مراسم ها و نمادهایی که در مجموعه وجود دارد به تصویر کشیده می شود.

منظر آیینی, دین اسلام, دین زرتشت, مسجد کبود, آتشگاه آدریان