مژگان تبریزی وند طاهری - Dryland Agricultural Research Institute
حمیدرضا پورعلی بابا - Dryland Agricultural Research Institute
صبا کوکب - Dryland Agricultural Research Institute

مقدمه و هدف: عدس (Lens culinaris Medik.) یکی از مهم­ترین گیاهان خانواده حبوبات در ایران است که در مناطق سردسیر به صورت دیم و بهاره کشت می ­شود. اما یکی از عوامل بازدارنده کشت پاییزه عدس در مناطق سردسیر صدمات ناشی از سرما و یخبندان است. بنابراین جهت توسعه کشت پاییزه نیاز به ارقام متحمل به تنش سرما است، اما تاکنون رقم مناسب و متحمل به تنش سرما در عدس معرفی نشده است. بنابراین در حال حاضر ارزیابی تحمل به سرما، معرفی ارقام پاییزه و در نتیجه پایداری تولید از اهداف مهم برنامه ­های اصلاح گیاهان زراعی در مناطق سردسیر می ­باشد. مواد و روش ­ها: این آزمایش در سال زراعی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در موسسه تحقیقات دیم کشور- شهر مراغه انجام شد. مواد گیاهی شامل ۱۳ توده بومی عدس و رقم شاهد سنا بود. آزمایش در قالب طرح بلوک تصادفی با دو تکرار در شرایط دیم اجرا شد. ارزیابی تحمل به سرما در مزرعه با استفاده از امتیازدهی تحمل به سرما با پارامتر (CTR) انجام شد. جهت بررسی صفات ارتفاع بوته و تعداد دانه در بوته از پنج بوته تصادفی یادداشت ­برداری شد. شاخص نرمال شده پوشش گیاهی نیز محاسبه شد. ارزیابی تحمل به سرما در شرایط کنترل شده با استفاده از امتیازدهی بر اساس میزان خسارت سرما با پارامتر (CTR) انجام گرفت. یافته­ ها: در آزمایش مزرعه، در توده­های بومی و همچنین رقم سنا هیچ اثری از خسارت سرما مشاهده نشد. با در نظر گرفتن عملکرد، شاخص نرمال شده پوشش گیاهی، ارتفاع بوته، بیوماس و تعداد دانه در بوته، توده­های ۴ (اردبیل- نیر- داش بلاغ) و ۱ (اردبیل- نیر- چهره برق) برتر بودند. این توده­ ها به ترتیب ۴۱ درصد و ۳۱ درصد افزایش عملکرد نسبت به شاهد سنا داشتند. در حالی­که نتایج شرایط کنترل شده نشان داد که توده­ های ۲ (اردبیل- ننه کران)، ۳ (اردبیل- دودران)، ۹ (ورزقان- اورنگ) و ۱۱ (ورزقان- صومعه دل) دارای ۹۱ الی ۱۰۰درصد بقا بودند و به عنوان بسیار متحمل شناسایی شدند. همچنین، توده­ های ۱ (اردبیل- چهره برق) و ۵ (مغان- جعفرآباد) دارای درصد بقای ۸۱/۵ الی ۸۲/۵ بودند و به عنوان متحمل شناسایی شدند. نتیجه­ گیری: در حالت کلی، تنوع بالایی بین توده­ها مشاهده شد. برخی توده ­ها از جمله ۴ (اردبیل- نیر- داش بلاغ) و ۱ (اردبیل- نیر- چهره برق) دارای صفات مطلوب زراعی بودند و می توان در برنامه ­های اصلاحی از آن­ها بهره برد. مقایسه شرایط مزرعه و کنترل شده نشان داد که دقت نتایج حاصل از انجام آزمایش در شرایط کنترل شده بالاتر می ­باشد.

Autumn cultivation, Dryland condition, Seedling, Seed yield, Selectivity, به گزینی, شرایط دیم, عملکرد دانه, کشت پاییزه, گیاهچه