سیدمرتضی هنرمند - استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران
مهین کرامتی فرد - استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

به «تولی وتبری» در علم فقه و کلام اسلامی اهتمام جدی شده اما در علم اخلاق کمتر مورد توجه قرار گرفته است. «تولی و تبری» در لغت به معنای دوست داشتن خوبان و دشمنی با بدان است. مهم ترین اندیشمند اسلامی که آن را در اندیشه اخلاقی و عرفانی توضیح و تبیین کرده، خواجه نصیرالدین طوسی است. ایشان «تولی و تبری» را به معنایی جدید به کار برده و  معتقد است «تولی و تبری» از معنایی باطنی - که حالتی نفسانی و فقط به معنای روی­آوردن و دوست داشتن خدای متعال و بیزاری جستن از غیر اوست- به معنایی اخلاقی تبدل یافته و لذا مقدمه تهذیب نفس و تربیت اخلاقی، معیار و زمینه­ساز سعادت و تشکیل مدل مفهومی آن قرارگرفته است؛  این مقاله با روش توصیفی تحلیلی دیدگاه خواجه طوسی را درباره رابطه حقیقت «تولی وتبری» با الگوی مفهومی سعادت بررسی کرده و این نتایج به دست آمده است: ۱. «تولی وتبری» به مثابه نشانه دینداری، مقامی است که با کنترل قوای نفس حیوانی (یعنی شهوت و خشم) تحت نظر عقل به مثابه حجت باطنی الهی قابل دستیابی است؛ ۲. «تولی وتبری» ترکیبی از سه عنصر معرفتی، گرایشی و توانشی است؛ ۳. حقیقت «تولی وتبری» ذوب و استغراق وتبری در تولی و تحصیل تولی صرف است و این امر شرط دستیابی به مقام رضا و تسلیم است؛ ۴. با استمداد از ابزار دستیابی به «تولی وتبری» یعنی معرفت، محبت، هجرت و جهاد می­توان به سعادت، یعنی زایش و رویش تمام فضائل اخلاقی و درجات و مقامات عرفانی مانند رضا، تسلیم، ایمان، یقین و در نهایت دستیابی به مقام اهل وحدت(فنا) دست­ یافت.

تولی و تبری, الگوی سعادت, تربیت اخلاقی, مقام رضا, خواجه طوسی