محمد احمدآبادی - استادیار تاریخ پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی
علی کریمی خوزانی - استادیار پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی ناجا

معرفی و بررسی مناصب و مقامات اداری و سیر تحول و تکامل آنها از مهم ترین وجوه پژوهش درباره تشکیلات اداری ایران به حساب می آید. نظمیه و احتسابیه دو نهاد انتظامی و اجتماعی بودند که در دوره قاجار بر اساس ضرورت های جامعه از شکل ساختار سنتی که قرن ها بر ایران حاکم بود، خارج شدند. این مشاغل گاهی به صورت جدا و گاهی توامان توسط یک نفر اداره می شد. مختارالسلطنه یکی از صاحب منصبان نظامی بود که ریاست نظمیه و احتسابیه در دوره مظفرالدین شاه قاجار بر عهده او گذاشته شد. هدف این تحقیق بررسی عملکرد مختارالسطنه به عنوان یکی از روسای پلیس تاریخ ایران است که کمتر مورد مطالعه بوده است. پژوهش حاضر با بهره گیری از اسناد و منابع کتابخانه ای و آرشیوی تهیه شده است. سوال تحقیق عبارت است از اینکه مختارالسلطنه در زمان ریاست بر نظمیه و احتسابیه چه عملکردی از خود نشان داد و این عملکرد تا چه میزان موفقیت آمیز و سازنده بود؟ یافته های تحقیق نشان داد ساختار نظمیه و احتسابیه با ریاست مختارالسلطنه دچار تغییراتی در ساختار و عملکرد شد و نفوذ و اهمیت خود را در اجرای وظایف امنیتی و امور شهری در جامعه شهری گسترش داد. در زمانی که اندیشه های روشنگری پیشرفت، قانون و عدالت در آثار قلمی و فکری معدود روشنفکران و در حوزه مبانی نظری طرح می گردید، این صاحب منصب نظامی با اقدامات نوگرایانه خویش در جامعه سنتی گام های ابتدایی را در حوزه عمل برداشت و بعدها اقدامات او الگویی شد برای مشروطه خواهان تا در تحریر قانون بلدیه از آن استفاده نمایند. او در زمینه امور امنیتی و وظایف شهری توانست تا حدودی احساس و آگاهی نسبت به مسئولیت شهروندی را بین مردم به وجود آورد.

مختارالسلطنه, نظمیه, احتسابیه, قاجار, بازار